ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥΔΩΝ ΕΚΘΕΣΗ Α΄ ΛΥΚΕΙΟΥ

ΝΕΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ Α΄ ΛΥΚΕΙΟΥ
ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥΔΩΝ (μια συνοπτική απόδοση των οδηγιών για τη νέα προσέγγιση του μαθήματος)

Α. ΣΚΟΠΟΘΕΣΙΑ: ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΟΙ ΚΑΙ ΝΕΟΙ ΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΙ
Κοινωνιοκεντρικός προσανατολισμός του γλωσσικού γραμματισμού, δηλ. απόκτηση γλωσσικής επάρκειας και κριτικού γραμματισμού

Β. ΕΙΔΙΚΟΤΕΡΟΙ ΣΤΟΧΟΙ
Να αναδειχθούν οι παρακάτω παράμετροι του μαθήματος:
• Η ποικιλότητα ως εγγενές γνώρισμα των γλωσσών που συνδέεται με την αντίστοιχη ποικιλότητα των κοινωνιών
• Παραγωγή ποικίλων κειμένων σε συνάρτηση με αντίστοιχη ποικιλία κοινωνικών αναγκών και πρακτικών
• Γνωριμία των μαθητών με τα χαρακτηριστικά κειμενικών ειδών και κατανόηση των επικοινωνιακών αναγκών που διαμορφώνουν την ποικιλία των κειμένων (πχ. ερευνητική εργασία, περιγραφή , αφήγηση, επιχειρηματολογία, πειθώ)
• Δομογλωσσικά στοιχεία: οι επικοινωνιακές και κοινωνικές περιστάσεις καθορίζουν τις επιλογές στη διάταξη της δομής του κειμένου, στον τρόπο ανάπτυξης της παραγράφου εξασφάλιση συνοχής (γλωσσικό) – συνεκτικότητας (νοηματικό)
• Το μέσο είναι μήνυμα: το μέσο διαμορφώνει το παραγόμενο είδος λόγου (προφορικός – γραπτός – πολυτροπικός λόγος)
• Υφολογική – ειδολογική ποικιλία : εξοικείωση με ποικιλία ποικίλων τύπων κειμένων

ΣΤΟΧΟΣ πάντα παραμένει η ενδυνάμωση της επικοινωνιακής αποτελεσματικότητας των μαθητών

Γ. ΑΞΟΝΕΣ ΓΥΡΩ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΟΠΟΙΟΥΣ ΔΟΜΕΙΤΑΙ ΤΟ ΝΕΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥΔΩΝ

1. ΓΝΩΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΚΟΣΜΟ – ΑΞΙΕΣ – ΠΕΠΟΙΘΗΣΕΙΣ (τα ζητήματα που διερευνώνται)
- Παροχή ευρείας παιδείας αισθητικό κριτήριο
κοιν/πολιτικός προβληματισμός
εξοικείωση με πολυπολιτισμικότητα
ανοχή στη διαφορετικότητα
ΜΕΣΟ ΕΠΙΤΕΥΞΗΣ: η ανάδειξη αντιτιθέμενων απόψεων κατανόηση / επιχειρηματολογία
Αυτός ο άξονας έχει ανοιχτό περιεχόμενο: η επιλογή ζητημάτων και κειμένων από τον εκπαιδευτικό πρέπει να εναρμονίζεται με βασικές αρχές:
Ποικιλία θεμάτων
Θεματικές ενότητες από το σχολικό εγχειρίδιο και άλλες πηγές
Συνεξέταση διαφορετικών εκδοχών για ένα θέμα

2. ΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΙ – ΔΕΞΙΟΤΗΤΕΣ
Χρήση νέων τεχνολογιών
Κειμενική πολυτροπικότητα
Κριτικός γραμματισμός

3. ΓΝΩΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗ ΓΛΩΣΣΑ
Εξυπηρετούν την κριτική ανάγνωση και προσέγγιση όχι μόνο των κειμένων αλλά και του κόσμου
ΓΛΩΣΣΙΚΑ ΦΑΙΝΟΜΕΝΑ: προέρχονται από τα ισχύοντα σχολικά βιβλία

4. ΔΙΔΑΚΤΙΚΕΣ ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ: ο μαθητής πρωταγωνιστής στη διερεύνηση ζητημάτων και προβλημάτων.
ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΕΣ ΕΡΓΑΣΙΕΣ
- Κριτκή προσέγγιση ζητημάτων
- Καλλιέργεια γλωσσικής επάρκειας μαθητών
- Γνώσεις για τον κόσμο
- Τεκμηριωμένη τοποθέτηση σ΄ ένα θέμα
- Αξιοποίηση εντύπων και διαδικτυακών πηγών για αναζήτηση πληροφοριών
- Παραγωγή λόγου με αξιοποίηση όλων των μέσων (παραδοσιακών + ψηφιακών)

ΕΥΕΛΙΞΙΑ ΕΠΙΛΟΓΩΝ ΣΤΟΝ ΟΡΙΖΟΝΤΙΟ ΚΑΙ ΚΑΘΕΤΟ ΑΞΟΝΑ

Δ. ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ
- Η ανάπτυξη της παραγράφου συνδέεται ΄πάντα με κειμενική κατηγορία
- Αντιτιθέμενες απόψεις
- Γλωσσικοί – σημειωτικοί πόροι / θέματα οικεία στους μαθητές/ σταδιακή μετάβαση από τον ανεπίσημο στον επιστημονικό λόγο
- Πόροι: από σχολικά εγχειρίδια και άλλων μαθημάτων
- Εργασία / project
- Ανάδειξη της ελληνικής πραγματικότητας αλλά και της πολυπολιτισμικότητας
- Η διδασκαλία μορφοσυντακτικών φαινομένων μόνο σε εκείνα που δυσκολεύονται οι μαθητές (πχ. αδυναμίες στην έκφραση – ορθογραφία – σύνταξη)
- Αξιοποίηση των ΤΠΕ
- Η παραγωγή λόγου δε γίνεται ευκαιριακά αλλά συστηματικά , καθώς είναι οργανικό συστατικό των σχεδίων εργασίας από τα παιδιά
- Συγκριτική μελέτη κειμένων με διαφορετικές απόψεις (πχ. διερεύνηση των αιτίων που προκαλούν αυτές τις διαφορές)
- Παρουσίαση λογοτεχνικών έργων - παραγωγή λόγου (συνδυασμός με διδακτικές προτάσεις λογοτεχνίας Α΄Λυκείου)

Ε. ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ
- Εξέλιξη μαθητών με κριτήριο τη συμμετοχή, τη συνεργασία, το γραμματισμό
- Αυτό – αξιολόγηση: προσωπικός φάκελος μαθητή με παραδοτέο υλικό (ακόμα και σε ηλεκτρονική μορφή)
- Ετερο- αξιολόγηση: παραγωγή γραπτού λόγου – κειμένων που σχολιάζουν μεταξύ τους τα παιδιά
- Ειδικές δοκιμασίες : πχ. κατανόηση – παραγωγή κειμενικού είδους (μονοτροπικού ή πολυτροπικού) με επικοινωνιακό πλαίσιο

ενδεικτικές απαντήσεις κεντρικής επιτροπής εξετάσεων

Επειδή οι περισσότεροι μαθητές έχουν απορίες σχετικά με τις ερωτήσεις που δόθηκαν σήμερα στις εξετάσεις , παρατίθενται οι ενδεικτικές απαντήσεις που έδωσε η κεντρική επιτροπή εξετάσεων , χωρίς ωστόσο αυτές να είναι 100% δεσμευτικές για τους μαθητές.

"Δίνονται οι παρακάτω ενδεικτικές απαντήσεις και λύσεις των θεμάτων και υπενθυμίζεται για άλλη μία φορά ότι κάθε απάντηση ή λύση επιστημονικά τεκμηριωμένη είναι αποδεκτή. "
Β2. α) Δυο από τους παρακάτω τρόπους: διαίρεση, παραδείγματα, σύγκριση-αντίθεση,
β) Θεματική Περίοδος:«Σ' αυτόν τον ... γκρίνιες»

Λεπτομέρειες: «Η μία ... Αφρική».

Κατακλείδα: Δεν έχει.
Β3. α) «Πληροφοριακή Βόμβα»: Τίτλος βιβλίου
«Τι να το κάνω ... πυρετό;»: Μεταφορά αυτούσιων λόγων και, λεπτή ειρωνεία (Να θεωρηθεί σωστή οποιαδήποτε απάντηση από τις δύο).
«Πληροφοριακό άγχος»: Επιστημονικός όρος
β) ορθώνονται τρεις γκρίνιες
η επανάσταση δεν διαχέεται αμέσως
να γίνει κτήμα του ελληνικού λαού
ένα κατακερματισμό της εμπειρίας
πλημμύρα των αιρετικών κειμένων
διασπείρει σύγχυση
το παλιό δεν έχει πεθάνει
το καινούριο δεν έχει γεννηθεί

Β4. α) ενδεχόμενων, δυνατών
λησμονείς
κατατεμαχισμό, κομμάτιασμα, τεμάχισμα
μεταβάλλεται
διασκορπίζει, διαδίδει

β) ανύπαρκτο
απροσπέλαστο, απρόσιτο
αποδοχή , κατάφαση
παράλογο, άλογο, ασύνετο
αβέβαιος, ανασφαλής

Τα μοναστήρια, η τυπογραφία και το διαδίκτυο

(ολόκληρο το άρθρο του Πάσχου Μανδραβέλη)
Τις τελευταίες δεκαετίες έχει αναπτυχθεί ένας «προοδευτικός συντηρητισμός» για κάθε νέα τεχνολογία. Η άρνηση της τεχνολογικής προόδου γίνεται λίγο της μόδας.
________________________________________
Ένας από τους δημοφιλείς παραλληλισμούς της εποχής μας έχει να κάνει με τα μοναστήρια και το internet. Είναι πολλοί εκείνοι που ασπάζονται την ιδέα ότι το διαδίκτυο φέρνει το τρίτο κύμα στην επανάσταση της γνώσης. Το πρώτο ήταν η γραφή, το δεύτερο η τυπογραφία και το τρίτο αυτό που ζούμε τώρα. Υποστηρίζουν ότι όπως η τυπογραφία έσπασε το άβατο των μοναστηριών στη γνώση, πήρε τα βιβλία που ήταν στις βιβλιοθήκες και τις έκανε κοινό κτήμα των επιμέρους κοινωνιών, έτσι και το internet προχωρεί στον περαιτέρω εκδημοκρατισμό της γνώσης σπάζοντας γεωγραφικούς και ταξικούς φραγμούς. Πραγματικά: ένα παιδί από κάποιο χωρίο της Φλώρινας μπορεί, σήμερα, σχετικά εύκολα να έχει πρόσβαση σε βιβλία που πριν είκοσι χρόνια εμείς δεν είχαμε φανταστεί, ακόμη και να παρακολουθήσει βιντεοσκοπημένα μαθήματα των μεγαλύτερων καθηγητών στα μεγαλύτερα πανεπιστήμια του κόσμου. Υπάρχει πλέον πιο ισότιμη πρόσβαση στη γνώση. Ζούμε ένα επιπλέον κύμα εκδημοκρατισμού της γνώσης.
Σ' αυτή τη θεώρηση υπάρχουν δύο γκρίνιες. Δεν θα έλεγα κριτικές, διότι δεν είναι τεκμηριωμένες, αλλά θα τις ονόμαζα «γκρίνιες». Η μία έχει να κάνει με την άρνηση της τεχνολογία, εξαιτίας των πιθανών κινδύνων που έχει η ανάπτυξή της. Ο Πολ Βιρίλιο για παράδειγμα μας είπε, για παράδειγμα, ότι η κοινωνία της γνώσης ενέχει κινδύνους, αλλά άγνωστους. Δεν τους ξέρει, αλλά είναι σίγουρος ότι υπάρχουν. «Μεταμοντερνιά», λέγεται επί το λαϊκότερον αυτός ο τρόπος σκέψης.
Η δεύτερη γκρίνια έχει να κάνει με «τα παιδάκια της Αφρικής». Το ακούμε για κάθε νέα τεχνολογία: «τι να το κάνω, ρε, εγώ το εμβόλιο για το Αλτσχάιμερ, όταν τα παιδιά της Αφρικής δεν έχουν ούτε ασπιρίνη για τον πυρετό;» Το επιχείρημα έχει εν μέρει λογική. Πραγματικά «τι να το κάνεις το εμβόλιο για το Αλτσχάιμερ, αν δεν έχεις Αλτσχάιμερ;» Αν όμως αποκτήσεις, το πρώτο που ξεχνάς είναι τα «παιδάκια της Αφρικής».
Εντάξει! Το ψηφιακό χάσμα είναι ένα υπαρκτό και μεγάλο πρόβλημα, αλλά δεν αρκεί να ακυρώσει το πλεονέκτημα της νέας τεχνολογίας -παρ' όλο που το προσπαθούν πολλοί. Καμιά τεχνολογία, καμιά επανάσταση δεν διαχέεται αμέσως σε όλη την υφήλιο. Ο Γουτεμβέργιος τύπωσε την πρώτη Βίβλο το 1455, στην Ελλάδα η τυπογραφία ήρθε στις αρχές του 19ου αιώνα. Όσο για το τυπωμένο βιβλίο ακόμη πασχίζουμε να γίνει κτήμα του ελληνικού λαού. Το σημαντικό όμως είναι ότι η επανάσταση έγινε και ακόμη προχωρεί. Εξάλλου, αυτοί που μιλούν για ψηφιακό χάσμα στην Αφρική πρέπει να αναλογιστούν ποιο είναι το τυπογραφικό χάσμα του δυτικού κόσμου με την Αφρική.
Το σημαντικό όμως είναι ότι πολλοί περισσότεροι άνθρωποι μπορούν να μετέχουν ισότιμα στην κοινωνία της γνώσης, και πλέον όχι μόνο ως αναγνώστες αλλά και ως συγγραφείς. Στον κυβερνοχώρο, οικονομικά και τεχνολογικά όλοι βρίσκονται στο ίδιο σημείο εκκίνησης. Στο διαδίκτυο, το άρθρο ενός δημοσιογράφου είναι εξίσου προσβάσιμο από το άρθρο ενός πιτσιρίκου. Και στην περίπτωση του γνωστού «πιτσιρίκου» έχει και μεγαλύτερη αναγνωσιμότητα, από ότι τα άρθρα πολλών καθιερωμένων δημοσιογράφων. Δηλαδή, τα δίκτυα επικοινωνιών ισοπεδώνουν παλιές ιεραρχίες της βιομηχανικής κοινωνίας και απομένει να δούμε αν θα συνθέσουν νέες. Και δεν μιλάμε μόνο για το internet. Παρατηρήθηκε στις επιχειρήσεις ότι τα εσωτερικά δίκτυα επικοινωνιών έκαναν παρωχημένες πολλές θέσεις εργασίας εργοδηγών και άλλων εργαζόμενων που χαρακτηρίζονται από τον όρο «middle management». Τα μεσαία στελέχη μιας επιχείρησης χρειάζονται για να μεταφέρουν τις εντολές της διοίκησης από τα πάνω προς τα κάτω. Οι γραφειοκράτες οποιουδήποτε μηχανισμού αυτό το ρόλο επιτελούν. Πολλοί έχασαν την δουλειά τους, επειδή τα ηλεκτρονικά δίκτυα έκαναν τον ρόλο τους παρωχημένο.
Τα δίκτυα υπολογιστών λοιπόν ισοπεδώνουν ιεραρχίες. Στον κυβερνοχώρο λειτουργεί καθένας σύμφωνα με τις ανάγκες του και καθένας σύμφωνα με τις δυνατότητές του.
Δεν είναι όμως αυτή η μοναδική επίπτωσή τους. Ο Μάρσαλ Μακλούαν είχε επιχειρηματολογήσει ότι χωρίς τυπογραφία δεν θα είχαμε ποτέ εθνική συσσωμάτωση. Πραγματικά η τυπογραφία έκανε δυνατή την καθολική εκπαίδευση, και η εκπαίδευση είναι ο μηχανισμός κοινωνικοποίησης των νέων. Η κοινή εμπειρία, οι κοινοί μύθοι, οι κοινές θεωρίες χρειαζόταν ως όχημα το τυπωμένο κείμενο για να διαχυθούν. Με άλλα λόγια όταν λίγοι μιλούν και πολλοί ακούν δημιουργούνται συλλογικότητες βασισμένες ακόμη και σε παραλογισμούς. Τα μονόδρομα μέσα μαζικής ενημέρωσης είναι χρήσιμα σε κάθε εξουσία, σε κάθε κυρίαρχη ιδεολογία για να αναπαραχθεί. Αυτό συνέβη και με την εθνική ιδεολογία.
Mε τον καιρό όμως, την δικτύωση του κόσμου και τον πολλαπλασιασμό των Mέσων αυτή η τάση άρχισε να αντιστρέφεται. H δημιουργία αυτού που ο Marshal McLuhan ονομάζει «παγκόσμιο χωριό» διαβρώνει σιγά-σιγά τις βάζεις του αμιγούς εθνικού κράτους. H μεταφορά γνώσης και εμπειριών απ' όλο τον κόσμο μέσω των Δικτύων, της δορυφορικής τηλεόρασης κ.λ.π. δημιουργεί ένα ενιαίο παγκόσμιο πολιτισμό, στον οποίο λόγω ιστορικών συγκυριών κυριαρχεί το αμερικανικό μοντέλο. Oλόκληρος ο κόσμος έχει γίνει ένα απέραντο χωνευτήρι πληθυσμών, όπου στην Nέα Yόρκη τρώνε μουσακά, στην Aθήνα ακούνε ραπ και στην Iερουσαλήμ βλέπουν ταινίες του Mπελίνι. H έννοια του κλειστού έθνους σε ένα ανοιχτό επικοινωνιακό περιβάλλον δεν έχει πια νόημα.
Oι μεγάλες όμως ενοποιητικές έννοιες, όπως είναι το έθνος, που άνθισαν την εποχή και λόγω των Mαζικών Mέσων δέχονται και μια άλλη επίθεση εκ των έσω. H πληθώρα των δίαυλων επικοινωνίας κατακερματίζει την κοινή εμπειρία που λειτουργούσε ως ενοποιητικό στοιχείο και την θέση της παίρνουν αποσπασματικές εμπειρίες. Ήταν διαφορετικά, για παράδειγμα, όταν στην Eλλάδα υπήρχαν δύο τηλεοπτικά κανάλια (με καλό ή κακό πρόγραμμα - δεν έχει σημασία) και ολόκληρη η επικράτεια είχε κοινό σημείο αναφοράς (έστω ως συζήτηση την επόμενη μέρα στο γραφείο) και θα είναι διαφορετικά όταν θα υπάρχουν τα μπουκέτα των 100 δορυφορικών καναλιών, των 50 εφημερίδων και των εκατομμυρίων web sites στο Internet. Tώρα οι κοινές μας (έστω διαμεσολαβημένες) εμπειρίες κατακερματίζονται και η ενοποιητική ιδιότητα των MME αντιστρέφεται. Έτσι λοιπόν με όχημα τα Mέσα Eπικοινωνίας βαδίζουμε προς ένα παγκόσμιο πολιτισμό με μικρές πληθυσμιακές ομάδες που δεν θα βασίζονται σε κάποια κοινή μεγάλη ιδέα, αλλά σε κάποια κοινά ενδιαφέροντα.
Αυτό ο κατακερματισμός της εμπειρίας τρομάζει πολλούς. Είναι διαφορετικά και πολύ πιο εύκολα τα πράγματα να έχεις τρεις εφημερίδες να ορίζουν την πολιτική ατζέντα, να έχεις δύο κανάλια που σου επισημαίνουν τι είναι σημαντικό να δεις και (γιατί όχι;) να σκεφτείς και να έχεις δέκα βιβλία τον χρόνο για να διαμορφώσεις φιλοσοφία ζωής, αντί αν έχεις εκατομμύρια από δαύτα και να ψάχνεις να βρεις άκρη. Σίγουρα, οι παρέες, οι κοινότητες δένονται πάρα πολύ όταν όλοι έχουν δει τον «Άγνωστο Πόλεμο» κι έχουν ένα κοινό θέμα συζήτησης, αντί να πας την επόμενη μέρα στο γραφείο και ο ένας να έχει δει Αντενα, ο άλλος MTV, ο τρίτος CNN, ο τέταρτος ένα βίντεο στο YouTube κ.λπ. Η κοινότητα χρειάζεται την κοινή εμπειρία για να είναι κοινότητα. Από την άλλη, όλη αυτή η πληθώρα διαθέσιμων πληροφοριών μετατρέπεται σε άγχος. «Πληροφοριακό άγχος» το ονομάζουν κάποιοι ψυχολόγοι: να προλάβω να δω το ένα, να διαβάσω το άλλο, να μην χάσω το τρίτο κ.λπ. ώστε να μην είμαι εκτός θέματος και εκτός της κοινότητας που ζω και λειτουργώ. Αυτό το άγχος είναι λογικό να υπάρχει και να μεγεθύνεται, όσο μεγαλώνει το ποσό των πληροφοριών που όλοι έχουμε διαθέσιμες.
Η μία λύση για να αντιμετωπιστεί αυτό το άγχος είναι να αρνηθείς την επανάσταση. Να γίνεις κάτι σαν τους «Άμις» της Μασαχουσέτης, μια θρησκευτική σέχτα που ζει χωρίς ηλεκτρικό, χωρίς τηλέφωνο, όπως ζούσαν οι άνθρωποι στον 19ο αιώνα. Αυτή είναι η πρόταση του Άντριου Κιν ενός βρετανού τεχνογκουρού που αποφάσισε να απόσχει από τα ψηφιακά εγκόσμια. Στο βιβλίο του «The Cult of the Amateur - How Today's Internet is Killing Our Culture and Assaulting Our Economy» γράφει για την «επέλαση των ορδών της μετριότητος» που ισοπεδώνει τον πολιτισμό μας, «θολώνοντας τις γραμμές μεταξύ παραδοσιακών αναγνωστών και συγγραφέων, θεατών και σκηνοθετών, ακροατών και συνθετών, δημιουργού και καταναλωτή, ειδήμονα και ερασιτέχνη». Τα επιχειρήματα του Κιν συνόψισε ο Χρήστος Μιχαηλίδης στην Ελευθεροτυπία «"ΜΠΛΟΓΚΑΡΟΥΜΕ με πιθηκίσια ξεδιαντροπιά για θέματα που 'χουν να κάνουν με την ιδιωτική μας ζωή, τη σεξουαλική μας ζωή, τα όνειρά μας, την έλλειψη ζωής, την... άλλη μας ζωή", γράφει ο Κιν. Υπολόγισε ότι αυτή τη στιγμή υπάρχουν περίπου 53 εκατομμύρια μπλογκ στο Ιντερνετ και ότι αυτός ο αριθμός διπλασιάζεται κάθε 6 μήνες. Μέχρι το 2010, θα έχουμε, λέει, περισσότερα από 500 εκατομμύρια μπλογκ, τα οποία "συλλογικά θα διαφθείρουν και θα επιφέρουν σύγχυση στην κοινή γνώμη για τα πάντα, από την πολιτική και το εμπόριο, μέχρι τις τέχνες και την κουλτούρα". Ο Κιν πιστεύει ότι τα μπλογκ έχουν υπονομεύσει "την αίσθησή μας για το τι είναι αληθές και τι όχι, τι είναι πραγματικό και τι φανταστικό". Εκατομμύρια νέα παιδιά σήμερα, συνεχίζει, δεν μπορούν να ξεχωρίσουν τη διαφορά μεταξύ αξιόπιστων ειδήσεων, γραμμένων από επαγγελματίες δημοσιογράφους, και τυχαίων ειδήσεων που διαβάζουν σε διάφορα "ειδησεογραφικά» μπλογκ, που δεν διασταυρώνουν ποτέ τις ειδήσεις τους, δεν αναφέρονται ποτέ στις πηγές τους, δεν τηρούν κανέναν κανόνα δεοντολογίας στη συλλογή και παρουσίασή τους".»
Όλα αυτά είναι πραγματικά, αλλά το ίδιο θα έλεγε και ένας μοναχός του μεσαίωνα βλέποντας την πλημμύρα των αιρετικών κειμένων που άρχισαν να βγαίνουν από τις τυπογραφικές μηχανές. Δεύτερον δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι η πληροφορική επανάσταση είναι σε μετάβαση, και κάθε επανάσταση σε μετάβαση διασπείρει σύγχυση. Το παλιό δεν έχει πεθάνει και το καινούργιο δεν έχει γεννηθεί. Είναι η περίοδος που στην μελέτη των επιστημονικών επαναστάσεων ο Τόμας Κουν ονομάζει «περίοδο της ιδιόρρυθμης επιστήμης». Τότε γράφει όλοι οι επιστήμονες νιώθουν ότι έχουν χάσει το έδαφος κάτω από τα πόδια τους και υπήρχαν πολλά ιστορικά παραδείγματα επιστημόνων που εγκατέλειψαν την θεραπεία της επιστήμης επειδή ακριβώς δεν είχαν που να σταθούν. Τρίτον ακόμη και στον παλιό κόσμο της τυπογραφίας τα ΜΜΕ είχαν υπονομεύσει με πολύ επιτυχία «την αίσθησή μας για το τι είναι αληθές και τι όχι, τι είναι πραγματικό και τι φανταστικό». Μην θυμηθούμε πολλά ελληνικά παραδείγματα, π.χ. το «Στάλιγκραντ-Βαγδάτη», να θυμηθούμε την εκπληκτική ρήση του Χίρστ «Δώσε μου εσύ τις εικόνες και θα σου δώσω εγώ τον πόλεμο». Για την ιστορία αναφέρουμε ότι ο ζωγράφος Frederick Remington, είχε πάει το 1895 στην Kούβα για να εικονογραφήσει τον πόλεμο των Iσπανών με τους Kουβανούς αντάρτες. Δεν βρήκε πόλεμο και σκέφθηκε να γυρίσει. O εκδότης του τον απέτρεψε λέγοντάς του «Δώσε μου εσύ τις εικόνες και θα σου δώσω εγώ τον πόλεμο». Kι έτσι έγινε. Oι εικόνες του Remington δημοσιευόταν πρωτοσέλιδες στις εφημερίδες του Hearst, η κοινή γνώμη ξεσηκώθηκε, οι HΠA μπήκαν στον πόλεμο κατά της Iσπανίας.
Τις τελευταίες δεκαετίες έχει αναπτυχθεί ένας «προοδευτικός συντηρητισμός» για κάθε νέα τεχνολογία. Ο πιο εμφανής εκφράζεται από τα οικολογικά κινήματα, ή τέλος πάντων από πολλές εκφράσεις των οικολογικών κινημάτων. Η άρνηση της τεχνολογικής προόδου γίνεται λίγο της μόδας. Την δεκαετία του 1970 το τρομερό παιδί του «Μάη του ‘68», ο σκιτσογράφος Reiser είχε φτιάξει ένα κόμικ για να διακωμωδήσει αυτή την άρνηση του εκδημοκρατισμού που φέρνει η τεχνολογία. «Οταν (παλιά) οι πλούσιοι είχαν αυτοκίνητο, ήταν σημαντικό γεγονός. Τώρα που οι φτωχοί έχουν αυτοκίνητο, είναι καταστροφή». «Οταν οι πλούσιοι πήγαιναν για μπάνιο στη θάλασσα, ήταν κάτι αξιοπερίεργο. Οταν οι φτωχοί πάνε για μπάνιο στη θάλασσα, είναι επιδρομή». «Οταν οι πλούσιοι πήγαιναν σε εξωτικά μέρη, γίνονταν βιβλία και συζητήσεις. Τώρα που πηγαίνει και η μεσαία τάξη, καταστρέφεται ο πλανήτης».
Θα μπορούσαμε να το συμπληρώσουμε, λέγοντας «όταν έγραφαν μόνο ...λίγοι, είχαμε πρόοδο. Τώρα που γράφουν πολλοί, έχουμε καταστροφή της κουλτούρας».
Εισήγηση στο συνέδριο του ΙΣΤΑΜΕ «Οι εξελίξεις στο χώρο των Μέσων Επικοινωνίας: Νέα Φαινόμενα και Κοινωνική Δυναμική», Αθήνα 21.1.2009

Πηγή: http://www.medium.gr/index.php?option=com_content&view=article&id=2979:2009-02-08-20-13-30&catid=34:2008-09-01-08-21-53&Itemid=53

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ και ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ

(πηγή:http://www.pestaola.gr/sony-restraining-order-against-geohot-fail0verflow-ps3-jailbreak/)

ΚΡΙΤΗΡΙΟ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ
ΟΙ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΜΑΘΗΤΕΣ ΤΟΥ Γ1

ΣΣ: Το διαγώνισμα Α΄τετραμήνου συνέπεσε με το τέλος του α΄κεφαλαίου του βιβλίου μας και ήταν μια ευκαιρία και για επανάληψη της θεωρίας


ΚΕΙΜΕΝΟ
ΟΙ ΑΝΤΙΦΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ

Ανάμεσα στον πολιτισμό και στην Τεχνική υπάρχει μια τριμερής αντίφαση την οποία πρέπει να έχουμε υπόψη μας, αν θέλουμε να προσεγγίσουμε σωστά το πρόβλημα.
Ο τεχνικός κόσμος είναι ο κόσμος των υλικών πραγμάτων αποτελείται από υλικά πράγματα και έχει σχέση μ' αυτά. Η Τεχνική εγγυάται στον άνθρωπο μόνο την υλική ευτυχία που μπορούν να του εξασφαλίσουν τα υλικά αντικείμενα. Αλλά, η τεχνική κοινωνία δεν είναι μια αληθινά ανθρωπιστική κοινωνία, αφού βάζει σε πρώτη μοίρα τα υλικά πράγματα κι όχι τον άνθρωπο. Μπορεί μόνο να δράσει πάνω στον άνθρωπο, μειώνοντάς τον και βάζοντάς τον στο δρόμο του ποσοτικού. Η ριζική αντίφαση υπάρχει ανάμεσα στην τεχνική τελειότητα και την ανθρώπινη ανάπτυξη, επειδή η τελειότητα αυτή μπορεί να επιτευχθεί μόνο μέσω της ποσοτικής ανάπτυξης και κατ' ανάγκη στρέφεται αποκλειστικά προς ό,τι είναι μετρήσιμο. Αντίθετα, η ανθρώπινη τελειότητα ανήκει στο χώρο του ποιοτικού και στρέφεται προς ό,τι δεν είναι μετρήσιμο. Στην εποχή μας, η τεχνική ανάπτυξη μονοπωλεί όλες τις ανθρώπινες δυνάμεις, τα πάθη, τις διάνοιες και τις αρετές με τέτοιο τρόπο, που είναι πρακτικά αδύνατο να αναζητήσουμε και να βρούμε κάπου οποιαδήποτε καθαρά ανθρώπινη τελειότητα. Κι αν αυτή η αναζήτηση είναι αδύνατη, τότε δεν μπορεί να υπάρξει πολιτισμός με την καθαυτό σημασία του όρου.
Η τεχνική ανάπτυξη οδηγεί σε μια αύξηση της δύναμης. Δηλαδή, δημιουργούνται τεχνικά μέσα ασύγκριτα πιο αποτελεσματικά απ' ό,τι είχε επινοηθεί μέχρι σήμερα. Η Τεχνική είναι δύναμη που έχει ως αντικείμενο της μόνο τη δύναμη, με την ευρύτερη σημασία της λέξης. Η δυνατότητα δράσης γίνεται απεριόριστη και απόλυτη. Για παράδειγμα, έχουμε για πρώτη φορά τη δυνατότητα να εξαλείψουμε όλη τη ζωή πάνω στη γη, επειδή διαθέτουμε τα μέσα που μπορούν να πετύχουν κάτι τέτοιο. Σ' όλους τους τομείς δράσης έχουμε να κάνουμε με τέτοιες απόλυτες δυνατότητες. Έτσι, π.χ., οι κυβερνητικές τεχνικές, που αναμειγνύουν οργανωτικές, ψυχολογικές και αστυνομικές τεχνικές, τείνουν να δώσουν στις κυβερνήσεις απόλυτη δύναμη. Κι εδώ θα πρέπει να επισημάνω έναν μεγάλο νόμο που πιστεύω ότι είναι βασικός για την κατανόηση του κόσμου στον οποίο ζούμε: όταν η δύναμη γίνεται απόλυτη, οι αξίες χάνονται. Η δύναμη, όσο μεγαλώνει καταργεί τα σύνορα ανάμεσα στο καλό και στο κακό, ανάμεσα στο δίκαιο και στο άδικο. Είμαστε αρκετά εξοικειωμένοι μ' αυτό το φαινόμενο στις ολοκληρωτικές κοινωνίες. (...)
Η τρίτη και τελευταία αντίφαση είναι ότι η Τεχνική δεν μπορεί ποτέ να γεννήσει την ελευθερία. Φυσικά, η Τεχνική απελευθερώνει την ανθρωπότητα από ένα ολόκληρο σύνολο παλιών περιορισμών. Είναι προφανές, παραδείγματος χάρη, ότι απελευθερώνει τον άνθρωπο από τα όρια που του έχουν επιβάλει ο χρόνος και ο χώρος" ότι ο άνθρωπος έχει, χάρη σ' αυτήν, απελευθερωθεί (ή τουλάχιστον τείνει να απελευθερωθεί) από την πείνα, το υπερβολικό κρύο και την ζέστη, από τους ρυθμούς των εποχών και από το σκοτάδι της νύκτας• ότι η ανθρώπινη φυλή έχει απελευθερωθεί από ορισμένους κοινωνικούς περιορισμούς μέσω της συναλλαγής της με το σύμπαν και από τους διανοητικούς της περιορισμούς μέσω της συσσώρευσης των πληροφοριών. Αλλά σημαίνει αυτό ότι ο άνθρωπος είναι πραγματικά ελεύθερος; Άλλοι περιορισμοί, εξίσου καταπιεστικοί και αυστηροί με τους παραδο¬σιακούς, έχουν επιβληθεί μέσω της Τεχνικής στο ανθρώπινο ον της σημερινής τεχνολογικής κοινωνίας. Νέα όρια και τεχνικές πιέσεις έχουν πάρει τη θέση των παλιών, φυσικών περιορισμών, και σίγουρα δεν μπορούμε να αποδείξουμε ότι ο άνθρωπος έχει κερδίσει πολλά Όσο περισσότερο αυξάνονται στην κοινωνία οι τεχνικές δράσεις, τόσο περισσότερο μειώνεται η ανθρώπινη πρωτοβουλία και αυτονομία. Όσο περισσότερο είναι αναγκασμένο το ανθρώπινο ον να ζει σ' έναν κόσμο διαρκώς αυξανόμενων απαιτήσεων, τόσο περισσότερο χάνει κάθε δυνατότητα ελεύθερης επιλογής και ατομικότητας στη δράση.
Έχουμε τη γνώμη ότι δεν μπορεί να υπάρξει λύση σ' αυτό το πρόβλημα, σε αντίθεση με ό,τι γράφουν όσοι συγγραφείς ασχολήθηκαν μ' αυτό. Όλοι κάνουν έναν απαράδεκτο συλλογισμό: απορρίπτουν την Τεχνική και θέλουν να επιστρέψουμε σε μια προ-τεχνική κοινωνία. Σίγουρα μπορεί κανείς να λυπηθεί που χάθηκε κάποια αξία ή κάποια κοινωνική ή ηθική μορφή του παρελθόντος" αλλά, όταν κάποιος ασχολείται με το πρόβλημα της τεχνικής κοινωνίας, δεν μπορεί να υποστηρίζει στα σοβαρά ότι είναι δυνατόν να ξαναζωντανέψει το παρελθόν. Αυτό που ξέρουμε σίγουρα είναι ότι στο παρελθόν τα πράγματα ήταν διαφορετικά, ότι το ανθρώπινο ον αντιμετώπιζε άλλους κινδύνους, λάθη, δυσκολίες και πειρασμούς. Καθήκον μας είναι να ασχολούμαστε με τους κινδύνους, τα λάθη, τις δυσκολίες και τους πειρασμούς που αντιμετωπίζει ο σύγχρονος άνθρωπος στον σύγχρονο κόσμο. Κάθε λύπη για το παρελθόν είναι μάταιη" κάθε επιθυμία να επιστρέψουμε σ' ένα προγενέστερο κοινωνικό στάδιο δεν είναι ρεαλιστική. Δεν υπάρχει πιθανότητα να γυρίσουμε πίσω, να διαγράψουμε ή και να σταματήσουμε την τεχνική πρόοδο. Ό,τι έγινε έγινε. Καθήκον μας είναι να βρούμε τη θέση μας στην τωρινή κατάσταση μας και σε καμιά άλλη. Η νοσταλγία δεν έχει επιβιωτική αξία στον σύγχρονο κόσμο και δεν είναι παρά μια πτήση στη χώρα των ονείρων. Ζακ Ελούλ, Η φωτιά του Προμηθέα, εκδ. Νησίδες

Α. Να παρουσιάσετε την περίληψη του παραπάνω κειμένου στην τάξη σας (100 – 120 λέξεις)
(25 μονάδες)

Β 1. Να δοθεί από ένα συνώνυμο για κάθε μία υπογραμμισμένη λέξη
(10 μονάδες )

2. Σε μια παράγραφο 80 – 90 λέξεων να αποδείξετε ότι "η τεχνολογία είναι αναγκαία προϋπόθεση για τη βελτίωση της ποιότητας ζωής του ανθρώπου όχι όμως και επαρκής".
(11 μονάδες)

3. Ποια συλλογιστική πορεία ακολουθεί σε όλο το κείμενο ο συγγραφέας;
(4 μονάδες)

4. Να βρεθούν η δομή και ο τρόπος /-οι ανάπτυξης της 2ης παραγράφου
( 6 μονάδες)

5. Να εντοπίσετε στο κείμενο δύο παραδείγματα συνυποδηλωτικής χρήσης της γλώσσας

(4 μονάδες)

Γ. Έκθεση – παραγωγή λόγου
Με αφορμή το κείμενο που διαβάσατε αποφασίζετε να συζητήσετε στην τάξη σας για τις επιδράσεις της μηχανής στην ανθρώπινη ζωή. Εσείς παρεμβαίνετε στη συζήτηση προκειμένου να επισημάνετε τους τρόπους με τους οποίους οι μηχανές και γενικότερα οι τεχνολογικές κατακτήσεις περιστέλλουν την ελευθερία του σύγχρονου ανθρώπου και να προτείνετε τρόπους προστασίας του ανθρώπου απέναντι στον κίνδυνο του εξανδραποδισμού (500 – 600 λέξεις) (40 μονάδες)

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ
Α. Σχεδιαγραμματική πύκνωση κειμένου
Κεντρική ιδέα / νοηματικός άξονας του κειμένου: οι αντιθέσεις του τεχνοκρατικού πολιτισμού
• Η τεχνική ανάπτυξη βασίζεται στα υλικά αγαθά και σε ποσοτικά δεδομένα, κάτι που αντιτίθεται στην ανθρώπινη οντότητα που είναι ποιοτική και μη μετρήσιμη έννοια.
• Μέσω της τεχνικής ανάπτυξης αυξάνεται η δύναμη του ανθρώπου για απεριόριστη δράση εξαλείφοντας , όμως, τις αξίες και ισοπεδώνοντας τη διάκριση καλού – κακού (όπως συμβαίνει στον ολοκληρωτισμό)
• Αν και η τεχνική μάς ελευθέρωσε από προγενέστερους περιορισμούς – πχ. του χώρου, του χρόνου, της πείνας, της αμάθειας – ωστόσο, δε μας απάλλαξε από νέους καταναγκασμούς. Στην τεχνολογική κοινωνία περιορίζεται η ανθρώπινη δράση και η ελεύθερη επιλογή
• Συμπέρασμα: δεν υπάρχει λύση για το πρόβλημα, δεν είναι , όμως, ορθό να αποκηρύσσεται η τεχνολογία και να προτείνεται η ανόητη αναβίωση του παρελθόντος. Ο άνθρωπος οφείλει να αντιμετωπίσει τους κινδύνους και τις προκλήσεις του παρόντος
Β1.
1. Εγγυάται : εξασφαλίζει
2. Μειώνοντάς: υποβαθμίζοντας
3. Αντίφαση: αντινομία
4. Απεριόριστη: απέραντη
5. Καταργεί: εξαλείφει
6. Ολοκληρωτικές: απολυταρχικές
7. Απελευθερωθεί: αποδεσμευτεί
8. Αυτονομία: ανεξαρτησία
9. Απορρίπτουν: απαρνιούνται
10. Σταματήσουμε: ανακόψουμε

Β2. Ακολουθούν κάποιες απαντήσεις που έγραψαν στην τάξη δύο μαθητές από το Γ1, καθώς ανταποκρίνονται σ΄ένα μεγάλο βαθμό στις απαιτήσεις της άσκησης. Σημειωτέον ότι με αυτή την παρατήρηση οι μαθητές ελέγχονται ταυτόχρονα στις δεξιότητες ανάπτυξης παραγράφου και κατανόησης της θεωρίας περί «επαρκούς και αναγκαίας αιτίας»

« Οι σημερινές εξελίξεις στον τομέα της τεχνολογίας έχουν επιφέρει ριζικές αλλαγές στην καθημερινότητα του ανθρώπου. Μέσω των ποικίλων τεχνολογικών επιτευγμάτων έχει διευκολυνθεί η επικοινωνία, η μετακίνηση – ίσως να μην είναι υπερβολή ο ισχυρισμός για εκμηδένιση των αποστάσεων- έχει περιοριστεί η θνησιμότητα καθώς οι ανίατες ασθένειες του παρελθόντος θεωρούνται πλέον ιάσιμες. Παράλληλα, όμως, προβάλλουν το οικολογικό πρόβλημα, ως απόρροια της αλόγιστης εκμετάλλευσης της φύσης και της υπερανάπτυξης της βιομηχανίας, ο περιορισμός της ατομικής ελευθερίας, η αναζωπύρωση των κάθε λογής διακρίσεων. Συνεπώς η τεχνολογία είναι αναγκαία προϋπόθεση για τη βελτίωση της ποιότητας ζωής όχι όμως και επαρκής.»
(Άννα Γράδου)
Μια άλλη ματιά…
«Μέσω της τεχνολογικής εξέλιξης, η ανθρωπότητα επέλυσε πληθώρα δύσκολων και σημαντικών προβλημάτων. Ο τρόπος ζωής του σύγχρονου ανθρώπου έχει βελτιωθεί αισθητά και προβλήματα του παρελθόντος, όπως οι επιδημίες, η πείνα και η έκθεση στις θεομηνίες αποτελούν μακρινή ανάμνηση για πληθώρα ανθρώπων. Η ανάπτυξη , όμως, της τεχνολογίας δεν αποτελεί πανάκεια για την αντιμετώπιση παντός τύπου προβλημάτων. Η αλλοτρίωση του ανθρώπου, η μαζοποίηση του ατόμου, η υλιστική νοοτροπία αποτελούν χαρακτηριστικά προβλήματα που η τεχνολογία αδυνατεί να επιλύσει και κάποιες φορές τα επιτείνει αισθητά. Επομένως, η τεχνολογία είναι αναγκαία προϋπόθεση για τη βελτίωση της ποιότητας ζωής του ανθρώπου, όχι όμως και επαρκής.»
(Ναπολέων Βλαστάρης)

Β3. Επαγωγική συλλογιστική πορεία

Β4. Τρόποι ανάπτυξης :
• Ορισμός
• Αίτιο – αποτέλεσμα
• Σύγκριση – αντίθεση

Β5.
• η ανθρώπινη φυλή έχει απελευθερωθεί από ορισμένους κοινωνικούς περιορισμούς μέσω της συναλλαγής της με το σύμπαν
• Η νοσταλγία δεν έχει επιβιωτική αξία στον σύγχρονο κόσμο και δεν είναι παρά μια πτήση στη χώρα των ονείρων.

Γ. Έκθεση
Από τις απαντήσεις των μαθητών επιλέγουμε τα εξής αποσπάσματα:

Για τον πρόλογο
«Αγαπητοί συμμαθητές,
Καταρχάς ευχαριστώ θερμά τον καθηγητή μας που μου έδωσε την ευκαιρία να αναπτύξω τις απόψεις μου εντός τάξης και με θέμα την επίδραση της μηχανής στην ανθρώπινη ζωή και ευχαριστώ κι εσάς που θα τις ακούσετε, καθώς ευελπιστώ να αποτελέσουν έναυσμα για ώριμη συζήτηση και κριτική.»
(Ναπολέων Βλαστάρης)

Για την ανάπτυξη του κυρίως θέματος παίρνουμε ιδέες από τα παρακάτω αποσπάσματα:

«…Οι μηχανές, οι τεχνολογικές κατακτήσεις έγιναν το χρυσό κλουβί του ανθρώπου. Τα αυτοκίνητα ή τα κινητά τηλέφωνα είναι μηχανές που ενώ έχουν ως αρχικό σκοπό να κάνουν τον άνθρωπο πιο ελεύθερο, πλέον επιφέρουν το αντίθετο αποτέλεσμα, αφού αρκετοί δυσκολεύονται να μετακινηθούν χωρίς αυτοκίνητο ή να επικοινωνήσουν με κάποιον χωρίς το κινητό τους τηλέφωνο. Παρόμοια περίπτωση είναι η τηλεόραση που σκοπός της ήταν η ψυχαγωγία και η ενημέρωση, όμως επέφερε την απομόνωση των ανθρώπων , τη σήψη των ιδεών, τη διαστρέβλωση της αλήθειας. Γενικά, οι μηχανές παρεκκλίνουν από την αρχική τους αποστολή, όμως δεν ευθύνονται αυτές αλλά οι ίδιοι οι άνθρωποι……Η μόνη λύση λοιπόν είναι ο ίδιος ο άνθρωπος να θέσει ένα μέτρο στη χρήση της τεχνολογίας. Να απεξαρτηθεί από τον εθισμό του σε όλα αυτά τα δήθεν απαραίτητα τεχνολογικά μέσα και δε λέω να απαρνηθεί ολότελα την τεχνολογίας αλλά να μπορεί να ελέγχει αυτός τα μηχανήματα και όχι τα μηχανήματα τη ζωή του….»
(Σοφία Ανδρούλη)

« Οι ανθρώπινες μηχανές μηχανοποιούν και κατακερματίζουν το χαρακτήρα της εργασίας. Ο άνθρωπος αποξενώνεται από τα δημιουργήματά του , αφού τυποποιείται ο τρόπος που εργάζεται. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα την αδιαφορία του για την πνευματική του καλλιέργεια, την πλήξη, την ανία που τον καθιστούν πνευματικά μονομερή, εξαρτημένο περιορίζοντας την ελευθερία του.»
(Εμμανουέλα Βαρκά)

« Η υποδούλωση του ανθρώπου οφείλεται στην έλλειψη αληθινής παιδείας. Είναι φανερό πως θεμέλιο για την οικοδόμηση μιας ισορροπημένης και κριτικά σκεπτόμενης προσωπικότητας είναι η ανθρωπιστική παιδεία. Ο άνθρωπος πρέπει να λαμβάνει τα κατάλληλα ερεθίσματα και μηνύματα από τον περιβάλλοντα χώρο του καθώς και να μπορεί να τα επεξεργάζεται, έτσι ώστε να αντιλαμβάνεται πού υπάρχει ο κίνδυνος να υποδουλωθεί σε κάτι που ο ίδιος δημιούργησε.»
(Χριστιάνα Γιάννη)
«Αρχικά αναγκαία είναι η μεταβολή της δομής του κοινωνικού συστήματος, ώστε να συνδεθεί η τεχνολογική ανάπτυξη με ποιοτικές παραμέτρους και στο επίκεντρο να βρεθούν ο άνθρωπος και η ευτυχία του.»
(Χαρά Βασιλειάδη)
«Εξίσου σημαντική είναι η ευθύνη του επιστήμονα που θα οδηγήσει τον άνθρωπο μακριά από τον κίνδυνο της υποδούλωσης. Νομίζω πως συμφωνείτε μαζί ότι ο επιστήμονας ως πνευματικός άνθρωπος οφείλει να ενημερώνει το ευρύ κοινό για τα επιτεύγματα της τεχνολογίας , προκειμένου να τα χρησιμοποιεί ο άνθρωπος σωστά.»
(Ιφιγένεια Βίτσα)