ΘΕΑΤΡΙΚΗ ΠΑΡΑΣΤΑΣΗ

«Το αγόρι με την βαλίτσα» του Μάικ Κένι
Από τη θεατρική ομάδα του 2ου Λυκείου Βύρωνα

Θέτρο Λουίζα Σάββατο 27/11/2010, ώρα 20.00

Υπόθεση
Ο μικρός Ναζ περνάει ήρεμες μέρες στο σπίτι με τους δικούς του και ειδικά με τον πατέρα του που του λέει υπέροχα παραμύθια. Ξεσπάει όμως ένας πόλεμος κι η οικογένεια αναγκάζεται να εγκαταλείψει τον τόπο της. Ο Ναζ που ονειρευόταν παραμυθένια ταξίδια σαν του Σεβάχ του Θαλασσινού θα βρεθεί ολομόναχος σε ένα λεωφορείο που διασχίζει την έρημο. Δίπλα του κάθεται ένα κορίτσι, η Κρίσια. Σιγά- σιγά τα δυο παιδιά θα γίνουν φίλοι. Μαζί θα διασχίσουν την έρημο, θα περάσουν χιονισμένα βουνά και αγριεμένες θάλασσες για να φτάσουν στην "άλλη μεριά του κόσμου". Τα ταξίδια τους δεν μοιάζουν με του Σεβάχ και η ζωή που τους περιμένει δεν είναι διόλου παραμυθένια. Ωστόσο έχουν μάθει πια κάτι πολύ σημαντικό για κάθε άνθρωπο και ιδιαίτερα για τα παιδιά : πως όταν αγωνίζονται, θα τα καταφέρουν .
Κι ο Ναζ ξέρει τώρα πως ,τα παραμύθια που έχει μάθει πια κι αυτός να αφηγείται μπορούν να σου δώσουν κουράγιο αλλά και να σου χαρίσουν μια πολύτιμη σοφία.
....
Το έργο περιγράφει τις περιπέτειες ενός νεαρού αγοριού που ξεκινά από μια χώρα του τρίτου κόσμου, χωρίς χαρτιά, με προορισμό το Λονδίνο, όπου διαμένει ο αδερφός του. Ο συγγραφέας μέσα από την αφήγηση της ιστορίας, προσπαθεί να περιγράψει με ένα μελοδραματισμό αλλά ταυτόχρονα με έντονα στοιχεία χιούμορ, μια σειρά προβλημάτων που αντιμετωπίζουν παιδιά, από χώρες με μικρή ανάπτυξη και έχουν να κάνουν με την παιδική εκμετάλλευση, την παιδική εργασία αλλά και τον καθημερινό αγώνα που δίνουν αρκετά μικρά παιδιά, για την επιβίωση.

ΚΛΩΝΟΠΟΙΗΣΗ

(πηγή εικόνας: BBC News)

ΕΥΕΡΓΕΤΙΚΕΣ ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ
Στην ιατρική : Πχ. έλεγχος – πρόληψη – διάγνωση – θεραπεία των κληρονομικά μεταδιδόμενων ασθενειών – διάγνωση της προδιάθεσης σε συγκεκριμένη ασθένεια και έγκαιρη θεραπεία
Πχ. εφαρμογές στον τομέα της έρευνας για τη θεραπεία ανίατων ασθενειών, όπως η νόσος Αλτσχάιμερ, Πάρκινσον , καρκίνος…, ανακούφιση του ανθρώπινου πόνου
Πχ. εξέλιξη στο φαρμακευτικό τομέα = παραγωγή φαρμακευτικών σκευασμάτων με αποκλειστική εφαρμογή στο γονότυπο του κάθε ασθενούς (οι επιστήμονες θα μπορούν να ελέγχουν κάθε ασθενή για δεδομένα γονίδιά του και να γνωρίζουν ποιο είναι το καταλληλότερο φάρμακο γι΄ αυτόν)
Πχ. δημιουργία τράπεζας μοσχευμάτων που λύνει το πρόβλημα εύρεσης κατάλληλων – συμβατών δοτών αλλά και καταστέλλει την ειδεχθή σημερινή πειρατεία οργάνων με απαγωγές παιδιών και ενηλίκων από τριτοκοσμικές χώρες
Πχ. προγεννητικός έλεγχος, ρύθμιση – βελτίωση της ανθρώπινης αναπαραγωγής, αποτροπή γενετικών ανωμαλιών
Εφαρμογές που ήδη γίνονται από τη βιοτεχνολογία στον τομέα της γεωργίας – κτηνοτροφίας = βελτίωση των ειδών, ρύθμιση -αύξηση- βελτίωση της αποδοτικότητας της γης, διατήρηση της βιοποικιλότητας, καταπολέμηση της πείνας.

ΚΙΝΔΥΝΟΙ
- Πειραματικές εφαρμογές με απρόβλεπτες για την ανθρώπινη ζωή συνέπειες:
Πχ κίνδυνος γεννήσεων θνησιγενών νεογνών με συγγενείς ανωμαλίες, πρόωρη γήρανση κλπ.
- Kίνδυνος ανεύθυνης εμπορικής εκμετάλλευσης των προϊόντων της ανθρώπινης κλωνοποίησης από κύκλους οικονομικών συμφερόντων. Είναι εφιαλτική και αποκρουστική η προοπτική να δημιουργηθούν βιομηχανίες που παράγουν και εκμεταλλεύονται κλωνοποιημένα ανθρώπινα νεογνά ως αποθήκες ανταλλακτικών – μοσχευμάτων.
- Η συγκέντρωση πληροφοριών για το γονιδιακό υλικό ενός πληθυσμού σε κεντρική βάση δεδομένων δημιουργεί κινδύνους. Πάντα ελλοχεύει ο κίνδυνος διαρροής αυτών των απόρρητων πληροφοριών, όσο κι αν εγγυώνται οι ειδικοί το αντίθετο. Ο κίνδυνος αυτός μεγαλώνει, όταν οι πληροφορίες περάσουν στον έλεγχο ιδιωτικών παραγόντων που εκμεταλλεύονται την ανθρώπινη ζωή, ανοίγοντας το δρόμο στη δημιουργία ενός νέου βιολογικού ρατσισμού
Πχ. εργοδότες που δε θα προσλαμβάνουν άτομα των οποίων η γονιδιακή ταυτότητα μαρτυρά μικρό «προβλέψιμο χρόνο ζωής» ή υπόνοια για άμεση ή μακροπρόθεσμη εκδήλωση ανίατης ασθένειας. Έτσι, γλιτώνουν χρηματικές αποζημιώσεις, ιατροφαρμακευτική περίθαλψη , δεν δαπανούν χρήμα προσλαμβάνοντας και εκπαιδεύοντας «θνησιγενή» στελέχη.
Πχ. ασφαλιστικές εταιρείες που θα βάζουν σε «μαύρη λίστα» και δεν θα ασφαλίζουν τους «υπόπτους» για επιβαρυμένο γενετικό υλικό πελάτες.
Πχ. εφιαλτικό αλλά όχι τόσο μακρινό το σενάριο σύμφωνα με το οποίο στο μέλλον όλοι θα γνωρίζουμε το προβλέψιμο χρόνο ζωής από τη μέρα της γέννησής μας. Τι πρόκειται να συμβεί; Μέχρι τώρα μόνο ταινίες επιστημονικής φαντασίας έχουν τολμήσει να το υποθέσουν.
Πχ. φανταζόμαστε όμως ότι ο άνθρωπος θα έχει ανοίξει το κουτί της Πανδώρας: ένας νέος τύπος Καιάδα θα δημιουργηθεί στις κοινωνίες, καθώς μέσω του γονιδιακού ελέγχου και του αναπαραγωγικού κλωνισμού του ανθρώπου θα είναι εφικτή η κατά παραγγελία ανθρώπινη δημιουργία. Ο κόσμος θα διαχωρίζεται πλέον με γενετικά κριτήρια και η οικονομική διάρθρωση της κοινωνίας θα στηριχτεί σε αυτά τα πληροφοριακά δεδομένα.
«Το ότι σε πολύ κοντινό μέλλον δεν θα είναι η φύση που θα προσδιορίζει τον άνθρωπο, αλλά ο άνθρωπος τον άνθρωπο, αυτό πρέπει να θεωρηθεί αισιόδοξο ή όχι;»
(Α.Τερζάκης)

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ – ΠΡΟΫΠΟΘΕΣΕΙΣ – ΑΣΦΑΛΙΣΤΙΚΗ ΔΙΚΛΙΔΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΗ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΗΣ ΓΕΝΕΤΙΚΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ
-Η ιστορία της επιστημονικής σκέψης και του πολιτισμού αποδεικνύει ότι δεν μπορεί ο φόβος να αναστείλει την πρόοδο. Όπως σε κάθε νέο επιστημονικό επίτευγμα, έτσι και με την κλωνοποίηση είναι περισσότερο ο φόβος και η άγνοια που προκαλούν όλη αυτή την αναστάτωση και όχι η συνειδητή γνώση των ενδεχόμενων κινδύνων. Η άγνοια και οι φοβικές προκαταλήψεις δημιουργούν πανικό στο κοινό. Γι΄ αυτό είναι ανάγκη να διαφωτίζεται η κοινωνία και να εξοικειώνεται με τα επιτεύγματα της επιστήμης. Ένα επαρκώς ενημερωμένο κοινό είναι ένα απαιτητικό κοινό που ξέρει να διεκδικεί και να διασφαλίζει τα δικαιώματά του.
- Επίσης είναι αναγκαία η σύσταση επιτροπών βιοηθικής και η σαφής διατύπωση κανόνων βιοηθικής (= κανόνες δεοντολογίας που προστατεύουν την ανθρώπινη ζωή και αξιοπρέπεια από την επιστημονική ασυδοσία)
- Έργο του νομοθέτη είναι η πρόληψη και η αποτροπή των αρνητικών συνεπειών της κλωνοποίησης. Μια νομοθεσία όμως που θα έχει διεθνή ισχύ, προκειμένου να μη δημιουργηθούν χώρες – παράδεισοι νομοθετικής/ επιστημονικής ασυδοσίας. Η νομοθετική παρέμβαση προϋποθέτει τη διάγνωση των διαγραφόμενων κινδύνων και τη σύγκρισή τους με τα ενδεχόμενα θετικά αποτελέσματα μιας γενετικής εφαρμογής.
- Διάλογος, συνεργασία των μελών της διεθνούς επιστημονικής κοινότητας. Οι ίδιοι οι επιστήμονες οφείλουν να περιφρουρήσουν το έργο τους από λογής αυθαίρετες παρεμβάσεις. Επίσης είναι αναγκαία η διάδοση της επιστημονικής γνώσης που αφορά το γονιδίωμα και τη γενετική έρευνα σε διεθνές επίπεδο καθώς και η πολιτιστική συνεργασία μεταξύ βιομηχανικών και αναπτυσσόμενων κρατών = ελεύθερη ανταλλαγή της επιστημονικής γνώσης και πληροφορίας.
- Ενεργοποίηση και εφαρμογή των άρθρων που συνέταξε η Ευρωπαϊκή Ένωση για την προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, της μοναδικότητας των ανθρώπων από επικίνδυνες επιστημονικές έρευνες.
- Ευαισθητοποίηση – ενημέρωση – ετοιμότητα του κοινού απέναντι στην ενδεχόμενη απειλή παραβίασης των δικαιωμάτων. Σε αυτή την κατεύθυνση καίριος κρίνεται ο ρόλος της εκπαίδευσης στην κοινωνική ευαισθητοποίηση.

ΣΣ: Στην έκθεση πρέπει να λειτουργεί η αρχή της οικονομίας, δηλαδή μαθαίνουμε να αξιοποιούμε τις γνώσεις που αποκτήσαμε από τη μελέτη ενός κεφαλαίου - πχ. από τις ενότητες "η ευθύνη - το ηθικό χρέος του επιστήμονα" και "η έννοια και το περιεχόμενο της ανθρωπιστικής παιδείας" - στις ανάγκες ενός άλλου θέματος πχ. στο εν λόγω κεφάλαιο της Γενετικής - Κλωνοποίησης.

ΚΕΙΜΕΝΟ
Παγκόσμια Διακήρυξη για το Ανθρώπινο Γονιδίωμα και τα Ανθρώπινα Δικαιώματα

Η προστασία της ανθρώπινης αξιοπρέπειας, τα ανθρώπινα δικαιώματα, η μοναδικότητα και η διαφορετικότητα των ανθρώπων είναι θεμελιώδεις αξίες και δεν μπορούν να πληγούν από κανένα αποτέλεσμα επιστημονικών ερευνών, συμπεριλαμβανομένης της αποκωδικοποίησης του ανθρώπινου γονιδιώματος. Με αυτό το πνεύμα συντάχθηκε η «Παγκόσμια Διακήρυξη για το Ανθρώπινο Γονιδίωμα και τα Ανθρώπινα Δικαιώματα», η οποία υιοθετήθηκε ομόφωνα από τα μέλη της Γενικής Συνέλευσης της ΟΥΝΕΣΚΟ στην 29η Συνοδό της, που πραγματοποιήθηκε στις 11 Νοεμβρίου 1997
Άρθρο 1: Το ανθρώπινο γονιδίωμα αποτελεί την έκφανση της θεμελιώδους ενότητας όλων των μελών της ανθρώπινης οικογένειας, καθώς και την αναγνώριση της μοναδικότητας και της διαφορετικότητας που ενυπάρχουν στο κάθε μέλος ξεχωριστά. Κατά μία έννοια συμβολίζει την κληρονομιά της ανθρωπότητας.
Άρθρο 2: α) Η αξιοπρέπεια και τα δικαιώματα του καθενός είναι σεβαστά, ανεξάρτητα από τα γενετικά του χαρακτηριστικά.
β) Λόγω αυτής της αξιοπρέπειας, κάθε αναγωγή του ατόμου στα γενετικά του χαρακτηριστικά είναι απαράδεκτη και ο σεβασμός της μοναδικότητας και της διαφορετικότητας του επιβεβλημένος.
Άρθρο 3: Το ανθρώπινο γονιδίωμα, το οποίο από τη φύση του εξελίσσεται, υπόκειται σε μεταλλάξεις. Περιέχει δυνατότητες οι οποίες εκφράζονται ποικιλοτρόπως, ανάλογα με το φυσικό και κοινωνικό περιβάλλον κάθε ατόμου, όπως είναι η κατάσταση της υγείας του, οι συνθήκες ζωής, η διατροφή και η εκπαίδευσή του.
Άρθρο 4: Το ανθρώπινο γονιδίωμα στη φυσική του κατάσταση δεν μπορεί να αποτελέσει αφορμή για οικονομικό κέρδος.
Άρθρο 5: α) Κάθε έρευνα, θεραπεία ή διάγνωση που επηρεάζει το γονιδίωμα ενός ατόμου θα επιτρέπεται μόνο αφού προηγουμένως έχουν εκτιμηθεί σε βάθος τα δυνατά οφέλη και οι δυνατοί κίνδυνοι που απορρέουν από μία τέτοια ενέργεια και πάντα εφόσον αυτή η ενέργεια βρίσκεται σε συμφωνία με ό,τι άλλο προβλέπει η εθνική νομοθεσία.
β) Σε κάθε περίπτωση είναι απαραίτητη η προκαταρκτική, αβίαστη και επίσημη συγκατάθεση του ενδιαφερομένου προσώπου. Αν το άτομο δεν είναι σε θέση να συναινέσει, η σχετική συγκατάθεση ή η εξουσιοδότηση θα επιτυγχάνεται όπως ορίζει ο νόμος, με γνώμονα τα συμφέροντα του ενδιαφερομένου ατόμου.
γ) Επιπλέον, στην περίπτωση της έρευνας, τα πρωτόκολλα θα υποβάλλονται για προκαταρκτικό έλεγχο σύμφωνα με τους σχετικούς διεθνείς και εθνικούς κανόνες και οδηγίες.
δ) Αν σύμφωνα με το νόμο ένα άτομο δεν είναι σε θέση να συναινέσει, η έρευνα που θα επηρεάσει το γονιδίωμα του θα μπορεί να διεξαχθεί μόνο εφόσον αποσκοπεί ευθέως στη βελτίωση της υγείας του και θα υπόκειται σε όλους τους κανόνες προστασίας που ορίζει ο νόμος. Έρευνα η οποία δεν αποφέρει άμεσο όφελος στην υγεία του ενδιαφερομένου μπορεί να διεξαχθεί μόνο εξαιρετικά, με την πλέον ενδεδειγμένη προσοχή, και μόνο αν εκθέτει το άτομο στον ελάχιστο κίνδυνο και του επιφέρει την ελάχιστη ενόχληση και εφόσον η έρευνα αποσκοπεί στο να συνεισφέρει οφέλη στην υγεία άλλων ατόμων της ίδιας ηλικιακής κατηγορίας και των ιδίων γενετικών συνθηκών, και πάλι εφόσον η έρευνα συμφωνεί με τους όρους που προβλέπει ο νόμος και τέλος υπό την προϋπόθεση ότι δεν αντίκειται στα ατομικά δικαιώματα του ενδιαφερομένου.
Άρθρο 6: Κανείς δεν θα υπόκειται σε διακρίσεις που απορρέουν από τα γενετικά χαρακτηριστικά και οι οποίες αποσκοπούν ή θα έχουν ως αποτέλεσμα την παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, των θεμελιωδών ελευθεριών και της ανθρώπινης αξιοπρέπειας.
Άρθρο 7: Η κατοχή ή η διατήρηση γενετικών δεδομένων, τα οποία σχετίζονται με την ταυτότητα κάποιου ατόμου και τα οποία εξυπηρετούν ερευνητικούς ή άλλους σκοπούς, θα πρέπει να είναι εμπιστευτικού χαρακτήρα, όπως ορίζει ο νόμος.
Άρθρο 8: Κάθε άτομο θα έχει το δικαίωμα, σύμφωνα με τη διεθνή και την εθνική νομοθεσία, να διεκδικήσει αποζημίωση για κάθε ζημιά που θα υποστεί και η οποία θα προέρχεται με άμεσο και ρητό τρόπο από χρήση που επηρεάζει το γονιδίωμά του.
Άρθρο 9: Για την προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και των θεμελιωδών ελευθεριών, κάθε απόκλιση από τις αρχές της συναίνεσης και του ιδιωτικού απορρήτου θα είναι αποδεκτή μόνο εφόσον ο νόμος το προβλέπει και ισχυροί λόγοι συνηγορούν σε αυτήν και μόνο, εφόσον αυτή κινείται εντός των πλαισίων της διεθνούς και της εθνικής νομοθεσίας καθώς και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.

Με ποιες προϋποθέσεις να γίνεται η έρευνα
Άρθρο 10: Καμία έρευνα ή ερευνητική εφαρμογή που αφορά το ανθρώπινο γονιδίωμα, ιδιαίτερα στο πεδίο της βιολογίας, της γενετικής και της ιατρικής, δεν μπορεί να υπερισχύει του σεβασμού στα ανθρώπινα δικαιώματα, τις θεμελιώδεις ελευθερίες και την ανθρώπινη αξιοπρέπεια των ατόμων ή, όπου μπορεί να εφαρμοστεί, των ομάδων πληθυσμού.
Άρθρο 11: Πρακτικές που είναι αντίθετες με την ανθρώπινη αξιοπρέπεια, όπως η δια της κλωνοποίησης αναπαραγωγή των ανθρώπων, δεν πρέπει να επιτρέπονται.
Κράτη και αρμόδιοι διεθνείς οργανισμοί καλούνται να συνεργαστούν στον εντοπισμό τέτοιων πρακτικών και στη λήψη, σε εθνικό ή υπερεθνικό επίπεδο, των μέτρων που απαιτούνται για την εγγύηση ότι οι αρχές που διατυπώνονται στην παρούσα Διακήρυξη θα είναι σεβαστές.
Άρθρο 12: α) Τα όποια οφέλη προέρχονται από την πρόοδο της βιολογίας, της γενετικής και της ιατρικής και αφορούν το ανθρώπινο γονιδίωμα πρέπει να είναι διαθέσιμα σε όλους με τον απαιτούμενο σεβασμό στην αξιοπρέπεια και τα ανθρώπινα δικαιώματα κάθε ατόμου ξεχωριστά.
β) Η ελευθερία της έρευνας, που είναι απαραίτητη για την πρόοδο της γνώσης, είναι μέρος της ελευθερίας της σκέψης. Οι εφαρμογές της έρευνας περιλαμβανομένων των εφαρμογών στη βιολογία, τη γενετική και την ιατρική, που αφορούν το ανθρώπινο γονιδίωμα. οφείλουν να αναζητούν τρόπους ανακούφισης από τα βάσανα και να βελτιώνουν την υγεία των ατόμων και το ανθρώπινο γένος ως σύνολο.

Όροι για την άσκηση της επιστημονικής δραστηριότητας
Άρθρο 13: Οι ευθύνες, που είναι σύμφυτες με τις δραστηριότητες των ερευνητών, περιλαμβανομένης της σχολαστικότητας, της σύνεσης, της διανοητικής εντιμότητας και της ηθικής ακεραιότητας στην υλοποίηση της έρευνάς τους, όπως επίσης στην παρουσίαση και αξιοποίηση των ευρημάτων τους, πρέπει να είναι αντικείμενο ιδιαίτερης προσοχής στο πλαίσιο της έρευνας του ανθρώπινου γονιδιώματος, λόγω των ηθικών και κοινωνικών συνεπειών τους. Αυτοί που κινούν τα νήματα της επιστήμης στον ιδιωτικό και το δημόσιο τομέα έχουν ωσαύτως ιδιαίτερες ευθύνες γι' αυτό τον σεβασμό.
Άρθρο 14: Τα κράτη πρέπει να λάβουν τα κατάλληλα μέτρα, προκειμένου να ενισχύσουν τις διανοητικές και υλικές προϋποθέσεις που θα ευνοούν την ελευθερία στην προώθηση της έρευνας πάνω στο ανθρώπινο γονιδίωμα και να εξετάσουν τις ηθικές, νομικές, κοινωνικές και οικονομικές συνέπειες μιας τέτοιας έρευνας, στη βάση των αρχών που τίθενται σε αυτή τη Διακήρυξη.
Άρθρο 15: Τα κράτη πρέπει να κάνουν τα κατάλληλα βήματα για να διαμορφώσουν το πλαίσιο για την ελεύθερη άσκηση της έρευνας στο ανθρώπινο γονιδίωμα, με την οφειλόμενη προσοχή στις αρχές που τίθενται σ' αυτή τη Διακήρυξη, με σκοπό να διασφαλίσουν το σεβασμό στα ανθρώπινα δικαιώματα, τις θεμελιώδεις ελευθερίες και την ανθρώπινη αξιοπρέπεια, καθώς και να προστατεύσουν τη δημόσια υγεία. Πρέπει να αναζητούν τρόπους διασφάλισης του ότι τα αποτελέσματα της έρευνας δεν θα χρησιμοποιηθούν για μη ειρηνικούς σκοπούς.
Άρθρο 16: Τη κράτη πρέπει να αναγνωρίσουν την αξία της προαγωγής, σε διάφορα επίπεδα, όπως αρμόζει, τη σύσταση ανεξάρτητων και πλουραλιστικών επιτροπών που θα εξετάζουν ηθικά, νομικά και κοινωνικά ζητήματα που θα προκύπτουν από την έρευνα σχετικά με το ανθρώπινο γονιδίωμα και τις εφαρμογές του.

Αλληλεγγύη και διεθνής συνεργασία
Άρθρο 17: Τα κράτη πρέπει να σέβονται και να προωθούν την πρακτική της αλληλεγγύης για άτομα, οικογένειες και ομάδες πληθυσμού που είναι ιδιαίτερα ευάλωτα σε -ή επηρεάζονται από ασθένειες ή ανικανότητα εξαιτίας ενός γενετικού χαρακτηριστικού. Πρέπει να ενισχύσουν, μεταξύ άλλων, την έρευνα για την εξακρίβωση, την πρόληψη και την αντιμετώπιση των ασθενειών που προέρχονται από γενετική αιτία και γενετικές επιδράσεις, ειδικότερα τις σπάνιες και ενδημικές νόσους που προσβάλλουν μεγάλο αριθμό του παγκόσμιου πληθυσμού.
Άρθρο 18: Τα κράτη θα πρέπει να καταβάλλουν κάθε δυνατή προσπάθεια, σε συμφωνία με τις αρχές που παρατίθενται στην παρούσα Διακήρυξη, για την προώθηση της διάδοσης σε διεθνές επίπεδο της επιστημονικής γνώσης που αφορά το ανθρώπινο γονιδίωμα, την ανθρώπινη διαφορετικότητα και τη γενετική έρευνα, καθώς και την προώθηση της επιστημονικής και πολιτιστικής συνεργασίας, ιδιαιτέρως μεταξύ βιομηχανικών και αναπτυσσόμενων κρατών.
Άρθρο 19: α) Στο πλαίσιο της διεθνούς συνεργασίας με τις αναπτυσσόμενες χώρες, τα κράτη θα πρέπει να ενθαρρύνουν μέτρα τα οποία θα αποσκοπούν:
Ι) στην εκτίμηση σχετικά με τους κινδύνους και τα οφέλη που απορρέουν από την ανάπτυξη της έρευνας του ανθρωπίνου γονιδιώματος,
II) στην περαιτέρω ανάπτυξη και ενίσχυση της έρευνας που αναλαμβάνουν τα αναπτυσσόμενα κράτη στον τομέα της ανθρώπινης βιολογίας και γενετικής.
III) στην εξασφάλιση των ευεργετικών επιδράσεων που θα έχει η επιστημονική και τεχνολογική έρευνα, ιδιαίτερα στην οικονομική και κοινωνική κατάσταση των αναπτυσσόμενων χωρών,
IV) στην προώθηση της ελεύθερης ανταλλαγής της επιστημονικής γνώσης και πληροφορίας στον τομέα της βιολογίας, της γενετικής και της ιατρικής.
β) Οι σχετικοί διεθνείς οργανισμοί θα πρέπει να υποστηρίξουν και να προωθήσουν τις πρωτοβουλίες των κρατών για την επίτευξη των παραπάνω σκοπών.
Άρθρο 20: Τα κράτη θα πρέπει να λάβουν τα κατάλληλα μέτρα για την προώθηση των αρχών της Διακήρυξης μέσω της εκπαίδευσης και άλλων συναφών μεθόδων και ειδικότερα με τη συνεργασία μεταξύ των δια φόρων επιστημονικών κλάδων και την προώθηση της εκπαίδευσης στον τομέα της βίο-ηθικής.
Άρθρο 21: Τα κράτη θα πρέπει να ενθαρρύνουν την ανάληψη περαιτέρω μέτρων για τη διάδοση της έρευνας, της εκπαίδευσης και της πληροφορίας, με σκοπό την αύξηση της κοινωνικής ετοιμότητας και ευαισθησίας απέναντι στην ενδεχόμενη απειλή κατά της ανθρώπινης αξιοπρέπειας από την έρευνα στη βιολογία, τη γενετική και την ιατρική και τις εφαρμογές της. Ακόμη, θα πρέπει να διευκολύνουν την ανοικτή, διεθνή συζήτηση γι' αυτό το θέμα, εξασφαλίζοντας την ελεύθερη ανταλλαγή απόψεων γύρω από τις κοινωνικές, θρησκευτικές και φιλοσοφικές πτυχές που προκύπτουν.
Άρθρο 22: Τα κράτη θα πρέπει να καταβάλλουν κάθε δυνατή προσπάθεια για την προώθηση των αρχών της παρούσης Διακήρυξης και την υλοποίησή της.
Άρθρο 23: Τα κράτη θα πρέπει να λάβουν όλα τα κατάλληλα μέτρα μέσω της εκπαίδευσης, της έρευνας και της ανταλλαγής πληροφοριών για την υλοποίηση των παραπάνω αρχών.
Άρθρο 24: Η Διεθνής Επιτροπή Βιο-ηθικής της Ουνέσκο θα πρέπει να συμβάλει στη διάδοση των αρχών της Διακήρυξης, καθώς και στην εξέταση όλων των θεμάτων που προκύπτουν από την εφαρμογή της εν λόγω τεχνολογίας. Θα πρέπει να οργανώσει συσκέψεις με τη συμμετοχή όλων των ενδιαφερόμενων μερών, όπως είναι οι διάφορες ευπαθείς κοινωνικές ομάδες. θα πρέπει να απευθύνεται στη Γενική Συνέλευση με συστάσεις και συμβουλές σχετικά με την εφαρμογή της παρούσης Διακήρυξης, ιδιαίτερα όσον αφορά πρακτικές που αντιτίθενται στις αρχές της ανθρώπινης αξιοπρέπειας.
Άρθρο 25: Τίποτα σε αυτή τη Διακήρυξη δεν μπορεί να ερμηνευθεί κατά τέτοιο τρόπο ώστε να θεωρηθεί ότι παροτρύνει ή επιτρέπει σε οποιοδήποτε κράτος, ομάδα ή άτομο να εμπλακεί σε δραστηριότητες αντίθετες με τα ανθρώπινα δικαιώματα και τις θεμελιώδεις ελευθερίες, συμπεριλαμβανομένων και των αρχών που παρατίθενται στην παρούσα Διακήρυξη.

ΕΠΙΣΤΗΜΗ - ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ

ΕΠΙΣΤΗΜΗ
Προσδιορίζουμε την έννοια
επίσταμαι (= γνωρίζω καλά)
Ο όρος επιστήμη με την ευρεία έννοια αρχικά δήλωνε το οργανωμένο σώμα της εξακριβωμένης και τεκμηριωμένης γνώσης. Ο πρώτος αυτός ορισμός διατυπώνεται στο έργο Θεαίτητος του Πλάτωνα όπου ένας από τους συνομιλητές αναφέρει ότι «έστιν ουν επιστήμη δόξα αληθής μετά λόγου», δηλαδή η επιστήμη αποτελεί βεβαιωμένη με λογικά επιχειρήματα γνώση. Στη σύγχρονη εποχή, ο όρος είναι πιο περιορισμένος και δηλώνει το σύστημα απόκτησης γνώσης με βάση την επιστημονική μεθοδολογία που βασίζεται στην επιστημονική έρευνα, καθώς και στην οργάνωση και ταξινόμηση της αποκτώμενης με αυτόν τον τρόπο γνώσης. Διακρίνουμε συνεπώς διαφορετικούς επιστημονικούς τομείς που εντάσσονται συνήθως σε τέσσερις μεγάλες ομάδες, τις θετικές επιστήμες, τις εφαρμοσμένες επιστήμες, τις ανθρωπιστικές επιστήμες και τις κοινωνικές επιστήμες.
(πηγή:http://el.wikipedia.org/wiki)

Στην ενότητα συνεξετάζουμε την τεχνολογία, εφόσον αυτή συνιστά το σύνολο των πρακτικών εφαρμογών της επιστήμης. Η τεχνολογία είναι το πρακτικό αντίκρισμα των θεωρητικών πορισμάτων της επιστήμης) Στην πράξη αυτός ο διαχωρισμός σήμερα δεν είναι εφικτός αφού στο έργο των τεχνοκρατών συντίθενται επιστήμη και τεχνολογία
Α. ΘΕΤΙΚΕΣ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟΤΕΧΝΙΚΗΣ ΠΡΟΟΔΟΥ
1.Αύξηση παραγωγής, εντατική / αποτελεσματική εκμετάλλευση φυσικού πλούτου
2. Αντιμετώπιση φυσικών καταστροφών - άνοδος βιοτικού επίπεδου - απελευθέρωση του ανθρώπου από το φυσικό καταναγκασμό - εξασφάλιση βιοτικών ανέσεων και ευκολιών.
3. Aυτοματοποίηση / εκμηχάνιση εργασίας, απαλλαγή από τη σκληρή εργασία - βελτίωση των εργασιακών όρων - αύξηση του ελεύθερου χρόνου.
4. Πρόληψη θεραπεία ασθενειών - αύξηση μέσου όρου ζωής - περιορισμός της θνησιμότητας.
5. Εκμηδένιση των αποστάσεων - διευκόλυνση της επικοινωνίας - απελευθέρωση από προλήψεις, προκαταλήψεις δεισιδαιμονίες ικανοποίηση φιλομάθειας - ορθολογική προσέγγιση των πραγμάτων, αυτοπεποίθηση.
6.Γενίκευση της παιδείας --> εκδημοκρατισμός της γνώσης και της κουλτούρας.
Β. ΑΡΝΗΤΙΚΕΣ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ
1.Συσσώρευση εξοπλισμών --> απειλή πυρηνικού ολέθρου
2.Εντατική και ανορθόλογη εκμετάλλευση των φυσικών πόρων --> Ανατροπή της οικολογικής ισορροπίας.
3.Διαμόρφωση αφύσικου, αντιανθρώπινου αστικού χώρου --> υποβάθμιση της ποιότητας ζωής στις μεγαλουπόλεις.
4.Αλλοτρίωση της εργασίας.
5.Μηχανοποίηση - τυποποίηση ανθρώπινης συμπεριφοράς.
6.Έλεγχος της επιστημονικοτεχνικής προόδου από πλέγματα πολιτικών-οικονομικών - στρατιωτικοβιομηχανικών συμφερόντων --> απειλή για τη δημοκρατία και τις συλλογικές κατακτήσεις.
7.Διαιώνιση των προβλημάτων - όξυνση των οικονομικοκοινωνικών ανισοτήτων - διεύρυνση του χάσματος ανάμεσα:
α) στις προηγμένες και τις αναπτυσσόμενες κοινωνίες.
β) στο εσωτερικό των ίδιων των προηγμένων κοινωνιών ανάμεσα σε μια ευημερούσα μειοψηφία και την πλειονότητα που βιώνει την υποβάθμιση της ποιότητας ζωής της
γ) διεύρυνση του χάσματος ανάμεσα στον επιστήμονα και στον απλό άνθρωπο.
8.Κυριαρχία άκρατου ορθολογισμού - αλαζονεία - υπέρβαση του μέτρου.

ΑΝΑΛΥΣΗ ΘΕΜΑΤΩΝ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΠΙΣΤΗΜΗ
Α. Η ΗΘΙΚΗ ΟΥΔΕΤΕΡΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ
Υπάρχει η άποψη ότι οι ηθικές, αξιολογικές κρίσεις, οι πολιτιστικές παραδόσεις και οι πολιτικές τοποθετημένες δεν επηρεάζουν με κανένα τρόπο και πολύ περισσότερο δεν καθορίζουν την επιστημονική γνώση. Δεν υπάρχει "καλό" και "κακό" στην επιστημονική γνώση. Ο Γαλιλαίος εκφράζει αρκετά καθαρά την παραπάνω άποψη.
"Τα συμπεράσματα των φυσικών επιστημών είναι αληθή και αναπόφευκτα και η κρίση του ανθρώπου δεν έχει να κάνει τίποτε με αυτά".

ΣΧΟΛΙΑΣΜΟΣ : Κατά καιρούς έχει υποστηριχτεί η άποψη ότι η επιστήμη, οπότε και η πρακτική της εφαρμογή η τεχνολογία, πρέπει να έχουν ως βασικό τους γνώρισμα και αρχή την ουδετερότητα και κυρίως την απεμπλοκή των επιστημόνων από ηθικές ευθύνες για το πρακτικό αντίκρισμα των επιτευγμάτων τους στην ανθρώπινη ζωή. Πάγια θέση πολλών επιστημόνων και τεχνοκρατών αποτελεί η ηθική ουδετερότητα, σύμφωνα με την οποία η δική τους ευθύνη εξαντλείται στην έρευνα, στην ανακάλυψη της αλήθειας, στη διεύρυνση των ορίων του επιστητού, ενώ η ευθύνη για τις όποιες καταστροφικές εφαρμογές του έργου τους βαραίνει αποκλειστικά τους πολιτικούς - οικονομικούς κύκλους της κοινωνίας.
Β. ΚΑΤΑΡΡΙΨΗ ΤΗΣ ΟΥΔΕΤΕΡΟΤΗΤΑΣ ΤΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ
Η αντίθετη άποψη υποστηρίζει ότι, επειδή ο κρατικός - ή άλλος - σχεδιασμός της επιστημονικής έρευνας δεν διαμορφώνεται με μοναδικό κριτήριο την ανακάλυψη της αλήθειας για τον κόσμο, αλλά επηρεάζεται από κοινωνικούς και πολιτικούς παράγοντες, όπως άλλωστε και η εκπαίδευση του επιστήμονα, η ιδέα της ουδετερότητας της επιστήμης είναι μάλλον έκφραση ενός ιδανικού και όχι μιας πραγματικότητας. Κοινωνικοί, πολιτικοί, οικονομικοί και πολιτιστικοί παράγοντες επηρεάζουν την επιστήμη, όπως και κάθε άλλο κοινωνικό θεσμό.
ΣΧΟΛΙΑΣΜΟΣ
· ο επιστήμονας αποτελεί ενεργό μέλος της εθνικής - πολιτικής κοινότητας - > διαμορφώνει αντίστοιχα εθνική - πολιτική συνείδηση, αποκτά κατάρτιση αλλά και μόρφωση από τα εκπαιδευτικά ιδρύματα και το ιδιαίτερο πολιτιστικό περιβάλλον της χώρας του, επηρεάζεται κατ' ανάγκη από τα χαρακτηριστικά και τις κοινωνικές - πολιτικές - οικονομικές συνθήκες που επικρατούν.
· το επιστημονικό έργο χρηματοδοτείται από κονδύλια του κρατικού προϋπολογισμού, από μεγάλες πολυεθνικές εταιρίες - στρατιωτικές βιομηχανίες, οπότε εξορισμού είναι περιορισμένη η ελευθερία του επιστήμονα.
· στις τεχνοκρατούμενες κοινωνίες κάθε δραστηριότητα επηρεάζεται και συχνά καθορίζεται από τα προγράμματα τεχνοοικονομικής ανάπτυξης, τις επιταγές της ανταγωνιστικής οικονομίας που επιτάσσει τη μέγιστη παραγωγικότητα και αποδοτικότητα, οπότε και επιστρατεύεται στην προσπάθεια επίτευξης αυτού του σκοπού. Μια χώρα σήμερα θεωρείται μεγάλη δύναμη όταν έχει την ευχέρεια να εξάγει τεχνολογία - τεχνογνωσία σε άλλες, οπότε διαθέτει και τα μέσα για να ασκήσει οικονομική πίεση και πολιτική επιρροή σε αυτές. Έτσι σήμερα το επιστημονικό έργο έχει γίνει δύναμη για τη διαιώνιση της εξουσίας των ισχυρών - οικονομικούς παράγοντες, από πανίσχυρα κέντρα εξουσίας.
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ=η ιδέα της ουδετερότητας της επιστήμης είναι μάλλον έκφραση ενός ιδανικού και όχι μιας πραγματικότητας. Ο Ρ. Οπενχάιμερ, ο άνθρωπος που ευθύνεται για το σχέδιο Λος Άλαμος κατασκευής και δοκιμής της πρώτης ατομικής βόμβας, δήλωσε το 1976:"Η δουλειά μας άλλαξε τις ανθρώπινες συνθήκες ζωής. Η χρησιμοποίηση που της έγινε είναι υπόθεση των κυβερνώντων και όχι των επιστημόνων". Ωστόσο, μια τέτοια θέση, που απαλλάσσει τον επιστήμονα από την ηθική του ευθύνη, οδηγεί στην ηθική αλλοτρίωση και στην κοινωνική αποξένωση του επιστήμονα και του έργου του.
Γ. "Η ΕΠΙΣΤΗΜΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΠΙΣΤΗΜΗ"
Η ανακάλυψη της αλήθειας με οποιοδήποτε μέσο και τίμημα. Αντιπροσωπευτικό παράδειγμα η περίπτωση με τους ναζιστές επιστήμονες, οι οποίοι κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου έκαναν στα ανυπεράσπιστα θύματά τους πειράματα, τα οποία, ωστόσο οδήγησαν σε εντυπωσιακά αποτελέσματα και επιστημονικές επιτεύξεις. Ως άλλες περιπτώσεις μπορούν να αναφερθούν : η ατομική βόμβα, τα αμφιλεγόμενα πειράματα της γενετικής ιατρικής / μηχανικής, η επιστράτευση των κοινωνικών - ανθρωπιστικών επιστημών στην τελειοποίηση των σύγχρονων μηχανισμών πειθούς - προπαγάνδας και αποπροσανατολισμού των ανθρώπων.
· Πρόκειται για επιστήμονες που προσφέρουν τις υπηρεσίες τους σε προγράμματα με αντιανθρωπιστικό χαρακτήρα και επικίνδυνες εφαρμογές για τον άνθρωπο, που αποκηρύσσουν την ευθύνη τους για τις καταστροφικές επιδράσεις του έργου τους, που προσφέρουν τις υπηρεσίες τους στις πολεμικές βιομηχανίες, συμπράττουν με ανελεύθερα καθεστώτα.
"Το ότι σε πολύ κοντινό μέλλον δεν θα είναι η φύση που θα προσδιορίζει τον άνθρωπο αλλά ο άνθρωπος τον άνθρωπο, αυτό θα πρέπει να θεωρηθεί αισιόδοξο ή όχι;" Α. Τερζάκης

Δ. "Η ΕΠΙΣΤΗΜΗ ΓΙΑ ΤΟΝ ΑΝΘΡΩΠΟ"
Η ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΗ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΕΥΘΥΝΗ ΤΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΩΝ
Είναι δυνατόν ακόμη και σήμερα η επιστήμη να εμμένει στο σύνθημα "η αλήθεια για την αλήθεια" και να διακηρύσσει την πολιτική της ουδετερότητα ή μήπως είναι καιρός να κάνει την (αυτό)κριτική της και να αντιμετωπίσει την κοινωνική της ευθύνη ;
ΣΧΟΛΙΑΣΜΟΣ - ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΑ
· Ο επιστήμονας όπως και κάθε άλλος πολίτης έχει πολλές ευθύνες, όμως έχει και πρόσθετες. Έχει ευθύνη απέναντι στην επιστήμη που υπηρετεί αλλά και στους ανθρώπους που επηρεάζονται από το έργο του -> ευθύνη να βρει τη ΜΕΣΟΤΗΤΑ ώστε και πιστός στις επιστημονικές αρχές να μένει και να αξιοποιεί την επιστήμη προς όφελος του συνόλου. -> ΣΥΝΘΕΤΙΚΑ ΕΝΝΟΟΥΜΕΝΗ και ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΑ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΕΝΗ ΕΠΙΣΤΗΜΗ που έχει καθήκον να επιτυγχάνει τον εξανθρωπισμό της ζωής και να υποδεικνύει λύσεις για τα καίρια προβλήματα της ανθρωπότητας.
· "Η γνώση είναι δύναμη" (ΒΑΚΩΝ) και ο επιστήμονας ως φορέας αυτής της δύναμης είναι υπεύθυνος όχι μόνο για την έρευνα αλλά και για την εφαρμογή της . Άλλωστε δεν μπορεί πλέον να χρησιμοποιεί ως άλλοθι την άγνοια για τις τυχόν μακροπρόθεσμες εφαρμογές του έργου του, καθώς εργάζεται πάνω σε συγκεκριμένα προγράμματα και στο πλαίσιο μιας αυστηρά καθορισμένης και εξειδικευμένης εργασίας.

ΤΟ ΧΡΕΟΣ ΤΟΥ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΑ
· Οφείλει: να είναι δεκτικός στα νέα μηνύματα, να μην έχει παρωπίδες, να μην μένει αδιάφορος σε οποιοδήποτε κοινωνικό πρόβλημα, να αποδεσμεύεται από κομματικές προκαταλήψεις, μικρόψυχα πάθη, ιδιοτελείς σκοπούς, να απορρίπτει οποιαδήποτε παρέμβαση στο έργο του, να έχει συναίσθηση του κοινωνικού του χρέους, να διαθέτει συνείδηση λειτουργού, κοινωνική ευαισθησία, να συνεργάζεται με τα άλλα μέλη της διεθνούς επιστημονικής κοινότητας για να αποτρέπει τη στρατιωτική εφαρμογή των επιτευγμάτων του, να διαφωτίζει το κοινό για ενδεχόμενους κινδύνους που απορρέουν από την εφαρμογή των ανακαλύψεών του με τη μορφή της εκλαΐκευσης για το ευρύτερο κοινό, να αναλαμβάνει ενεργητικούς ρόλους στην κοινωνική ζωή, "δεν μπορεί να είναι αμέριμνος θεατής δραστηριοτήτων που αντιλαμβάνεται ότι βραχυπρόθεσμα ή μακροπρόθεσμα βλάπτουν την κοινωνία των ανθρώπων είτε σε περιορισμένο χώρο είτε σε οικουμενικό επίπεδο". (Θ. Μαυρόπουλος, ).

ΠΡΟΥΠΟΘΕΣΕΙΣ
· Πλατιά - ανθρωπιστική καλλιέργεια, πολύπλευρα ενδιαφέροντα -> αποφυγή της πνευματικής μονομέρειας και αποσπασματικής / μονόπλευρης θεώρησης των πραγμάτων -> ορθές αξιολογικές προτεραιότητες, διαχωρισμός μέσων - σκοπών.
· Ενισχυμένη κοινωνικοπολιτική συνείδηση, ανθρωπιστική και κοινωνική ευαισθησία -> ενίσχυση ηθικών αντιστάσεων στην αντιανθρωπιστική χρήση της γνώσης, αξιοποίηση του κύρους και της επιρροής που διαθέτει σε πολιτικούς κύκλους
· Απεμπλοκή των επιστημόνων και του έργου τους από τους κύκλους πολιτικών - οικονομικών συμφερόντων
· Κοινωνικός έλεγχος που περιορίζει την "ασυδοσία", αυθαιρεσία των επιστημόνων, διασφάλιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και ελευθεριών (νομοθετικό πλαίσιο).
ΗΘΙΚΑ ΕΦΟΔΙΑ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΑ
"πάσα επιστήμη χωριζόμενη δικαιοσύνης και της άλλης αρετής πανουργία και ου σοφία φαίνεται" (Πλάτων) :
· Ο επιστήμονας οφείλει παράλληλα με την επιστημονική κατάρτιση να συναισθάνεται το χρέος του στην κοινωνία, να διαθέτει βαθιά ηθική και κοινωνική ευαισθησία. Αυτή η ηθική προσωπικότητα μορφώνεται από τα πρώιμα χρόνια με την παρέμβαση της αγωγής. Η παιδεία που λαμβάνει το άτομο τόσο από την οικογένεια όσο και το σχολείο πρέπει να προσανατολίζει στις ηθικές και ανθρωπιστικές αξίες και όχι αποκλειστικά στη στείρα εξειδίκευση.
· Γι΄αυτό οφείλει να είναι έντιμος, ακέραιος, φιλαλήθης, ανιδιοτελής, να έχει αυτοκυριαρχία, ταπεινοφροσύνη, μετριοπάθεια. αποφεύγοντας επικίνδυνες ιδεοληψίες και δογματισμούς, να τον διακρίνει αφιλοκέρδεια, σύνεση και περίσκεψη στις ενέργειες του
· Το θάρρος, η παρρησία ενισχύουν την αποφασιστικότητά του να συγκρουστεί με ισχυρά συμφέροντα
· Πρέπει να έχει πίστη σε υψηλά ιδανικά: τη δημοκρατία, την ειρήνη, την ισότητα και σεβασμό και υπακοή προς τους νόμους, να είναι προσηλωμένος στα ανθρωπιστικά ιδανικά: ανθρωπιά, δικαιοσύνη, σεβασμό της ανθρώπινης αξιοπρέπειας

ΔΙΑΦΗΜΙΣΗ και ΓΥΝΑΙΚΑ

Για το συγκεκριμένο θέμα ενδιαφέρον έχει το παρακάτω άρθρο που επισημαίνει τα στερεότυπα που αναπαράγει η διαφήμιση σχετικά με τη γυναίκα, αποδεικνύοντας ότι η διαφήμιση όσο μοντέρνα και εξελιγμένη κι αν επιδιώκει να φαίνεται, στην πραγματικότητα είναι βαθιά συντηρητική, γιατί απευθύνεται σε παγιωμένες αντιλήψεις των καταναλωτών. Σε καμία περίπτωση δεν ανατρέπει τα στερεότυπα, αντίθετα τα διαιωνίζει γιατί δίνει στον καταναλωτή την κυρίαρχη εικόνα της κοινωνίας. Βασίζεται στις στερεότυπες αντιλήψεις πχ. για το γυναικείο φύλο και υπό τη μορφή ανώδυνου χιούμορ αστεϊσμού περνάει άκρως ρατσιστικές αντιλήψεις για τη μειωμένη αντιληπτική ή οδηγητική ικανότητα της γυναίκας. Η πιο κλασική περίπτωση τα τελευταία χρόνια είναι η ασύδοτη εκμετάλλευση του γυναικείου σώματος, η χυδαία έως προσβλητική ανάδειξη μερών του γυναικείου σώματος ακόμα και σε διαφημίσεις προϊόντων που δεν αφορούν τις γυναίκες.

Εικόνες της σύγχρονης γυναίκας
Η παρουσία της γυναικείας μορφής στις διαφημίσεις έχει στόχο να προσελκύσει κυρίως τη γυναίκα καταναλώτρια αλλά και το ανδρικό καταναλωτικό κοινό με διαφορετική χρήση της γυναικείας μορφής. Στην πρώτη περίπτωση, πρόκειται για διαφημίσεις που προβάλλουν προϊόντα που συνδέονται με τους παραδοσιακούς ρόλους της γυναίκας ως μητέρας και νοικοκυράς (είδη σπιτιού, οικιακές συσκευές, βρεφικά είδη, είδη καθαρισμού σπιτιού κτλ.), καθώς και προϊόντα που αφορούν τη φροντίδα της εξωτερικής εικόνας της γυναίκας (καλλυντικά, ρούχα, είδη προσωπικής υγιεινής κτλ.). Στη δεύτερη περίπτωση, όταν στόχος είναι πρωτίστως αν και όχι πάντοτε αποκλειστικά το ανδρικό κοινό, η γυναικεία μορφή εμφανίζεται στον εξίσου παραδοσιακό ρόλο του συμβόλου της σεξουαλικότητας και του αντικειμένου της ανδρικής επιθυμίας (π.χ. σε διαφημίσεις αυτοκινήτων).
Το γενικευτικό αυτό μοντέλο έχει βεβαίως τις αποχρώσεις του, οι οποίες αποτυπώνουν κυρίως τις αλλαγές στη θέση της γυναίκας στην αγορά εργασίας, στην κοινωνία και στην οικογένεια και τις αλλαγές στις σχέσεις των δύο φύλων. Στη δεκαετία του ’60, για παράδειγμα, το κίνημα για τη γυναικεία χειραφέτηση αποτυπώθηκε σε διαφημίσεις για το «στηθόδεσμο που απελευθερώνει».
Αντίστοιχα, σήμερα, διαφημίσεις για μικρά, γρήγορα αυτοκίνητα που έχουν ως πιθανούς αγοραστές νεαρές γυναίκες προβάλλουν μια εικόνα ελευθερίας και αυτονομίας. Ακόμη και οι διαφημίσεις για τις οικιακές συσκευές τονίζουν συχνά αυτή την πλευρά της «απελευθέρωσης» από το νοικοκυριό με την εξοικονόμηση χρόνου. Η σημερινή καταναλώτρια δεν είναι πλέον, όπως πριν από μερικές δεκαετίες, η «βασίλισσα της κουζίνας» που έβρισκε ευχαρίστηση στην επιτυχή διεκπεραίωση του ρόλου της νοικοκυράς αλλά η εργαζόμενη γυναίκα που πρέπει μετά τη δουλειά να κάνει και τις δουλειές του σπιτιού, να φροντίσει τα παιδιά και να έχει ελεύθερο προσωπικό χρόνο.
Η προσαρμογή του ιδιώματος των διαφημίσεων στις νέες οικονομικές και κοινωνικές πραγματικότητες δεν καταργεί συνεπώς τη διάρκεια των γυναικείων στερεοτύπων, τα οποία αναπαράγονται μέσα από τον επιφανειακά καινούργιο ορισμό της σύγχρονης θηλυκότητας. Η συνέχεια αυτή των αναπαραστάσεων του θηλυκού γίνεται ενδιαφέρουσα όταν τα παγκόσμια γυναικεία στερεότυπα παίρνουν συγκεκριμένη μορφή στις επί μέρους εθνικές κουλτούρες.

Υπάρχουν διαφημίσεις όπου η παγκόσμια εμβέλεια του προϊόντος προβάλλεται μέσα από διαφορετικούς εθνικούς τύπους γυναικών, οι οποίοι περιγράφονται μέσα από την εξωτερική εμφάνιση και πολιτισμικά στοιχεία. Στην ελληνική περίπτωση, ενδιαφέρον για τα στερεότυπα που περιέχουν έχουν διαφημίσεις στο ραδιόφωνο (ίσως και στην τηλεόραση, αλλά χρειάζεται αναλυτικότερη έρευνα), οι οποίες συνδέουν τις ελληνίδες γυναίκες με συμπεριφορές μάλλον υποτιμητικές για τις ίδιες, που παραπέμπουν σε γνωστά από παλιά στερεότυπα. Θα σταθώ μόνο σε δύο: το πρώτο αφορά το «τύλιγμα» του άνδρα με σκοπό τον γάμο και το δεύτερο τις μειωμένες πνευματικές ικανότητες της συζύγου απέναντι στο σύζυγο. Σε ραδιοφωνική διαφήμιση για έπιπλα, η πρωταγωνίστρια παρουσιάζεται να χρησιμοποιεί τη γυναικεία «πονηριά» για να «τυλίξει» τον άνδρα – θύμα. Με την ίδια μέθοδο της διακωμώδησης, σε άλλη διαφήμιση για κατάστημα παιχνιδιών, η Ελληνίδα παρουσιάζεται «αφελής», να νουθετείται με συγκατάβαση από τον σύζυγό της.Εντοπίζοντας λοιπόν τα στερεότυπα, τις αξίες και τις ιδιότητες που συνδέονται με τις γυναικείες μορφές στη μαζική κουλτούρα, μας δημιουργείται το ερώτημα κατά πόσον οι ίδιες οι γυναίκες αναγνωρίζουν τον εαυτό τους μέσα σε αυτές τις εικόνες. Οι γυναίκες που βλέπουν ή ακούν τις διαφημίσεις ταυτίζονται με τους ρόλους που τους αποδίδονται; Παραπέμπουν οι διαφημίσεις στην προσωπική τους εμπειρία (πραγματική ή φαντασιακή); Πώς μπορούν να εσωτερικεύσουν ταυτόχρονα πρότυπα αντιφατικά όπως αυτό της ευσυνείδητης νοικοκυράς και συζύγου, της μοιραίας βαμπ και του αψεγάδιαστου μανεκέν; Τα ερωτήματα αυτά θεωρητικά θα έπρεπε να έχουν καταφατική απάντηση, ώστε και οι διαφημίσεις να επιτυγχάνουν τον εμπορικό τους στόχο. Σε αυτή την περίπτωση ωστόσο θα πρέπει να δεχθούμε ότι, παρά την επιφανειακή εικόνα της αλλαγής, οι αναπαραστάσεις της γυναίκας και των κοινωνικών της ρόλων έχουν ελάχιστα διαφοροποιηθεί τα τελευταία εκατό χρόνια.
Χριστίνα Κουλούρη, Εφημερίδα «ΤΟ ΒΗΜΑ», 08/07/2001

ΔΙΑΦΗΜΙΣΗ και ΠΑΙΔΙ

Ι. Ποια γνωρίσματα της παιδικής ηλικίας και προσωπικότητας εκμεταλλεύεται η διαφήμιση;
· Έλλειψη εμπειρίας και γνώσης
· Άγνοια της αξίας του χρήματος και της φθίνουσας αγοραστικής δύναμης των μισθοσυντήρητων γονέων
· Ευπιστία, ευήθεια, αφέλεια
· Έλλειψη κριτικής ικανότητας = αδυναμία κριτικού ελέγχου
· Οργιώδης φαντασία που βρίσκει γόνιμο έδαφος στο φαντασιακό κόσμο της διαφήμισης, όπου έχουν περίοπτη θέση ήρωες με υπεράνθρωπες ικανότητες και δυνάμεις- οι διαφημιστές εκμεταλλεύονται την αδυναμία των παιδιών να διακρίνουν τα όρια φαντασίας – πραγματικότητας.
ΙΙ. Γιατί η διαφήμιση χρησιμοποιεί τα παιδιά ακόμα και για την προβολή προϊόντων που δεν απευθύνονται σε αυτό το καταναλωτικό κοινό αλλά στους ενήλικους αγοραστές;
Οι διαφημιστές στοχεύουν με τις εκστρατείες τους στα παιδιά, σε μια προσπάθεια να προσελκύσουν την καταναλωτική ισχύ των γονιών τους. Αυτό δείχνει ότι τα παιδιά κρύβουν σημαντική δύναμη ως καταναλωτές, καθώς η επιρροή τους στις αγορές των γονιών επεκτείνεται πέρα από την επιλογή παιχνιδιών και άλλων ανώδυνων αγαθών σε ακριβότερους τομείς, όπως οι διακοπές, τα στερεοφωνικά, οι ηλεκτρονικοί υπολογιστές και τα αυτοκίνητα. Οι διαφημιστές επιχειρούν λοιπόν τώρα να κατακτήσουν αυτήν τη δεξαμενή νεανικών εξόδων, δηλαδή απευθύνονται στα παιδιά με απώτερο στόχο τα πορτοφόλια των γονιών τους
«Γεγονός πάντως είναι ότι αν και διεθνώς επιβάλλονται περιορισμοί, αυτοί σπανίως στην πράξη τηρούνται, αφού τα παιδιά αντιπροσωπεύουν μια ιδιαίτερα προσοδοφόρα αγορά για προϊόντα και υπηρεσίες, χωρίς να υπολογίζεται η δυνατότητα επιρροής στις αγοραστικές συνήθειες των γονέων τους. Και επειδή τα παιδιά αντιπροσωπεύουν τους μελλοντικούς ενήλικες καταναλωτές, οι διαφημιστές αναζητούν να τα εξοικειώσουν με τα προϊόντα τους. Η διαφήμιση αντιμετωπίζει τα παιδιά ως «εκπαιδευόμενους καταναλωτές».
(Στ. Παπαθανασόπουλος, εφημ. Η Καθημερινή)

ΜΑΓΟΙ ΚΑΙ ΠΡΟΦΗΤΕΣ

Διαβάσαμε και διαλέξαμε...

Μάγοι και προφήτες
Της Φωτεινής Τσαλίκογλου
Ο προφητικός λόγος ξανακερδίζει το χαμένο του έδαφος. Ανταποκρίνεται στην ανάγκη που υπάρχει σήμερα να πιστέψεις σε κάτι που να υπερβαίνει τα σκοτάδια και τη μιζέρια της πραγματικότητας. Όταν δεν υπάρχει φως στην άκρη του τούνελ, όταν χάνεται η ελπίδα μιας καλύτερης ζωής, όταν τόσο βίαια απομακρυνόμαστε από αυτό που κάποτε είχαμε κατά νου στο άκουσμα της λέξης «ζωή», τότε εύκολα ανοίγει ο δρόμος σε κάθε λογής προφήτες και μελλοντολόγους. Κερδίζουν λοιπόν αυτοί σε αξιοπιστία ενώ απονομιμοποιούνται και χάνουν την εγκυρότητα τους οι φορείς κάθε εργαλειακής ορθολογικής λογικής. Μόνο μελαγχο¬λία και διάψευση μοιάζει να προσφέρουν οι τελευταίοι.
«Δεν είμαι ο Ρασπούτιν του Μαξίμου» είχε δηλώσει στο «Βήμα της Κυριακής» ο Ρίτσαρντ Πάρκερ, ένας από τους ξένους συμβούλους του Πρωθυπουργού, θυμίζοντας τον πανούργο «μάγο» που είχε πείσει για τις μεταφυσικές του ιδιότητες τον τσάρο και την τσαρίνα. Άξιος επίγονός του ο αστρολόγος Ρavel Globa προφητεύει σήμερα για τη ζωή του Ομπάμα αλλά και για την ακριβή ημερομηνία εξόδου από την οικονομική κρίση!
Στη χώρα μας, σε αυτήν την πολυπαθή και εκτεταμένη, κατά πώς φαίνεται, προεκλογική περίοδο δεν είναι λίγοι οι πολιτικοί και επίδοξοι πολιτικοί που με κάθε μυστικότητα και διακριτικότητα επισκέπτονται τον αστρολόγο τους. Οι δημοσκόποι δεν αρκούν. Άλλωστε όσοι εξ αυτών σέβονται το επάγγελμα και την ευφυΐα τους δεν διστάζουν να επισημαίνουν την αδυναμία κάθε ασφαλούς πρόβλεψης.
Μάγοι, ψυχοερευνητές, μέντιουμ θησαυρίζουν υποσχόμενοι μια προφητεία ύπαρξης. Οι κλήσεις στα τηλέφωνα 090 για αστρολογικές συμβουλές υπερβαίνουν ορισμένες ημέρες τις 200.000 ημερησίως! Στα τηλε-πρωινάδικα από τα χείλη του αστρολόγου κρέμονται όχι μόνο μπαϊλνπσμένες νοικοκυρές αλλά και απελπισμένοι άνεργοι και κατάκοποι γέροντες και αγχωμένοι έφηβοι και παραζαλισμένοι μεσόκοποι. Η επίκληση στο μαγικό έχει μια παράδοξη «δημοκρατικότητα». Δεν κοιτάζει ηλικίες, κοινωνικές τάξεις και μορφωτικό επίπεδο.
Το μέλλον, ακόμη και ως δυσοίωνο, προσφέρει ανακούφιση και παρηγορία όταν εξιχνιάζεται. Οταν όλα γύρω είναι αβέβαια και το μέλλον σκοτεινό, η προφητεία παρέχει την ψευδαίσθηση του ελέγχου. Καθησυχάζεις. Δεν ατενίζεις πλέον έντρομος το άγνωστο μέλλον. Οι μάγοι καλύπτουν το κενό που δημιουργείται από την αποδυνάμωση της πίστης στις με¬γάλες θρησκείες, αλλά και στις επιστημονικές και πολιτικές ιδεολογίες οι οποίες με τη σειρά τους θρυμματίζονται ως προς τις βεβαιότητες τους.
Ο Ιγνάσιο Ραμονέ αναφέρει την ιστορία ενός χρεοκοπημένου μικροεπενδυτή που κρεμάστηκε σε ένα δημόσιο πάρκο στη Μαδρίτη, καταγγέλλοντας τον κανιβαλισμό του συστήματος. Στο γράμμα που άφησε έλεγε πως έδωσε μια ύστατη ελπίδα στον θεό: «Είχα κάτι σαν όραμα, ότι ο Θεός υπάρχει και ότι ίσως η μοίρα μου δεν ήταν η αυτοκτονία». Αγόρασε λοιπόν με όσα χρήματα τού είχαν απομείνει λαχεία και Λόττο. «Για να δω αν ο Θεός θα παρενέβαινε και θα με βοηθούσε να ζήσω». Αλλά ο ουρανός παρέμεινε απελπιστικά σιωπηλός, η τύχη δεν του χαμογέλασε και ο άνθρωπος στο τέλος κρεμάστηκε. .;.
Μια παρόμοια ιστορία άραγε να είχε κατά νου ο Μαλρώ όταν πριν από χρόνια διετείνετο ότι «ο άνθρωπος του 21ου αιώνα θα είναι θρησκευόμενος ή δεν θα υπάρξει»;
Πώς να μην αυξάνονται σήμερα οι προφήτες-μάγοί; Να ζήσεις θέλεις. Να ζήσεις θέλεις να θέλεις. Έστω και εξαπατώμενος από τους εμπόρους της ελπίδας.

Εφ. Το Βήμα της Κυριακής 31/10/2010

Συχνά μας προβληματίζει η μεταφυσική επιμονή των ανθρώπων να θέλουν να μάθουν το μέλλον, να διαβλέψουν τα μελλούμενα στη ζωή τους. Και να μη φανταστούμε ότι αυτή η τάση αφορά τους δυστυχείς και απόκληρους της ζωής που ελπίζουν να βρουν στο μέλλον ένα φως ελπίδας. Και οι προνομιούχοι της ζωής (ισχυρά πρόσωπα της οικονομίας και της πολιτικής)έχουν τον προσωπικό τους αστρολόγο - το μέντιουμ - και μάλιστα διάσημο και ακριβοπληρωμένο - για να τους προφητέψει - τι άλλο, παρά μακρά παραμονή στη μακάρια ζωή τους.

Μια άλλη πτυχή του φαινομένου - που θυμάμαι ότι παλαιότερα αποτελούσε και θέμα προβληματισμού στην έκθεση και μπορεί να συνδεθεί με το άρθρο της κας Τσαλίκογλου- είναι και ο τζόγος με τις λογής εκφάνσεις του στη ζωή του Νεοέλληνα και όχι μόνο. Τυχερά παιχνίδια, λαχεία, καζίνο, προ -πο, "πάμε στοίχημα" ίσως το πιο δημοφιλές - και τα περισσότερα από αυτά συνιστώντας τον επίσημο κρατικό τζόγο- και ο πιο σύγχρονος αλλά παράνομος τις περισσότερες φορές ηλεκτρονικός - διαδικτυακός τζόγος είναι δραστηριότητες όπου διακινούνται αρκετές εκατοντάδες εκατομμύρια καθημερινά.

Ενδιαφέρον έχει να αναζητήσουμε τα αίτια:

• προφανώς οικονομικοί λόγοι: ανέχεια, ανεργία, πενιχρό εισόδημα, αυξημένα έξοδα και πλέον στην εποχή μας η τραγική οικονομική ύφεση
• πρωτίστως όμως ηθικοί : η καταρράκωση των ηθικών αξιών και η συνακόλουθη ανάδειξη σύγχρονων απαξιών (υλικός ευδαιμονισμός, καταναλωτισμός) που θεοποιούν το χρήμα, την υλική αφθονία , το πνεύμα της "ήσσονος προσπάθειας" που βρίσκουν διέξοδο στον τζόγο ως πεδίο γρήγορου και εύκολου πλουτισμού
• αλλά και κοινωνικοί: χαλάρωση κοινωνικής συνοχής, πνεύμα ανταγωνισμού, δυσλειτουργικές οικογένειες, μοναξιά, έλλειμμα επικοινωνίας - διαλόγου και συνεννόησης (στατιστικές δείχνουν αυξημένα ποσοστά εθισμού στον ηλεκτρονικό τζόγο- κυρίως στο πόκερ - στις ηλικιακές ομάδες εφήβων και νέων)
• ψυχολογικοί: κατάθλιψη, ανία, αίσθημα κενού, απαισιοδοξία, απόγνωση ζητούν διέξοδο και εκτόνωση όχι μόνο στον τζόγο αλλά και σε λογής εξαρτησιογόνες καταστάσεις.