ΚΛΩΝΟΠΟΙΗΣΗ

(πηγή εικόνας: BBC News)

ΕΥΕΡΓΕΤΙΚΕΣ ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ
Στην ιατρική : Πχ. έλεγχος – πρόληψη – διάγνωση – θεραπεία των κληρονομικά μεταδιδόμενων ασθενειών – διάγνωση της προδιάθεσης σε συγκεκριμένη ασθένεια και έγκαιρη θεραπεία
Πχ. εφαρμογές στον τομέα της έρευνας για τη θεραπεία ανίατων ασθενειών, όπως η νόσος Αλτσχάιμερ, Πάρκινσον , καρκίνος…, ανακούφιση του ανθρώπινου πόνου
Πχ. εξέλιξη στο φαρμακευτικό τομέα = παραγωγή φαρμακευτικών σκευασμάτων με αποκλειστική εφαρμογή στο γονότυπο του κάθε ασθενούς (οι επιστήμονες θα μπορούν να ελέγχουν κάθε ασθενή για δεδομένα γονίδιά του και να γνωρίζουν ποιο είναι το καταλληλότερο φάρμακο γι΄ αυτόν)
Πχ. δημιουργία τράπεζας μοσχευμάτων που λύνει το πρόβλημα εύρεσης κατάλληλων – συμβατών δοτών αλλά και καταστέλλει την ειδεχθή σημερινή πειρατεία οργάνων με απαγωγές παιδιών και ενηλίκων από τριτοκοσμικές χώρες
Πχ. προγεννητικός έλεγχος, ρύθμιση – βελτίωση της ανθρώπινης αναπαραγωγής, αποτροπή γενετικών ανωμαλιών
Εφαρμογές που ήδη γίνονται από τη βιοτεχνολογία στον τομέα της γεωργίας – κτηνοτροφίας = βελτίωση των ειδών, ρύθμιση -αύξηση- βελτίωση της αποδοτικότητας της γης, διατήρηση της βιοποικιλότητας, καταπολέμηση της πείνας.

ΚΙΝΔΥΝΟΙ
- Πειραματικές εφαρμογές με απρόβλεπτες για την ανθρώπινη ζωή συνέπειες:
Πχ κίνδυνος γεννήσεων θνησιγενών νεογνών με συγγενείς ανωμαλίες, πρόωρη γήρανση κλπ.
- Kίνδυνος ανεύθυνης εμπορικής εκμετάλλευσης των προϊόντων της ανθρώπινης κλωνοποίησης από κύκλους οικονομικών συμφερόντων. Είναι εφιαλτική και αποκρουστική η προοπτική να δημιουργηθούν βιομηχανίες που παράγουν και εκμεταλλεύονται κλωνοποιημένα ανθρώπινα νεογνά ως αποθήκες ανταλλακτικών – μοσχευμάτων.
- Η συγκέντρωση πληροφοριών για το γονιδιακό υλικό ενός πληθυσμού σε κεντρική βάση δεδομένων δημιουργεί κινδύνους. Πάντα ελλοχεύει ο κίνδυνος διαρροής αυτών των απόρρητων πληροφοριών, όσο κι αν εγγυώνται οι ειδικοί το αντίθετο. Ο κίνδυνος αυτός μεγαλώνει, όταν οι πληροφορίες περάσουν στον έλεγχο ιδιωτικών παραγόντων που εκμεταλλεύονται την ανθρώπινη ζωή, ανοίγοντας το δρόμο στη δημιουργία ενός νέου βιολογικού ρατσισμού
Πχ. εργοδότες που δε θα προσλαμβάνουν άτομα των οποίων η γονιδιακή ταυτότητα μαρτυρά μικρό «προβλέψιμο χρόνο ζωής» ή υπόνοια για άμεση ή μακροπρόθεσμη εκδήλωση ανίατης ασθένειας. Έτσι, γλιτώνουν χρηματικές αποζημιώσεις, ιατροφαρμακευτική περίθαλψη , δεν δαπανούν χρήμα προσλαμβάνοντας και εκπαιδεύοντας «θνησιγενή» στελέχη.
Πχ. ασφαλιστικές εταιρείες που θα βάζουν σε «μαύρη λίστα» και δεν θα ασφαλίζουν τους «υπόπτους» για επιβαρυμένο γενετικό υλικό πελάτες.
Πχ. εφιαλτικό αλλά όχι τόσο μακρινό το σενάριο σύμφωνα με το οποίο στο μέλλον όλοι θα γνωρίζουμε το προβλέψιμο χρόνο ζωής από τη μέρα της γέννησής μας. Τι πρόκειται να συμβεί; Μέχρι τώρα μόνο ταινίες επιστημονικής φαντασίας έχουν τολμήσει να το υποθέσουν.
Πχ. φανταζόμαστε όμως ότι ο άνθρωπος θα έχει ανοίξει το κουτί της Πανδώρας: ένας νέος τύπος Καιάδα θα δημιουργηθεί στις κοινωνίες, καθώς μέσω του γονιδιακού ελέγχου και του αναπαραγωγικού κλωνισμού του ανθρώπου θα είναι εφικτή η κατά παραγγελία ανθρώπινη δημιουργία. Ο κόσμος θα διαχωρίζεται πλέον με γενετικά κριτήρια και η οικονομική διάρθρωση της κοινωνίας θα στηριχτεί σε αυτά τα πληροφοριακά δεδομένα.
«Το ότι σε πολύ κοντινό μέλλον δεν θα είναι η φύση που θα προσδιορίζει τον άνθρωπο, αλλά ο άνθρωπος τον άνθρωπο, αυτό πρέπει να θεωρηθεί αισιόδοξο ή όχι;»
(Α.Τερζάκης)

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ – ΠΡΟΫΠΟΘΕΣΕΙΣ – ΑΣΦΑΛΙΣΤΙΚΗ ΔΙΚΛΙΔΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΗ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΗΣ ΓΕΝΕΤΙΚΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ
-Η ιστορία της επιστημονικής σκέψης και του πολιτισμού αποδεικνύει ότι δεν μπορεί ο φόβος να αναστείλει την πρόοδο. Όπως σε κάθε νέο επιστημονικό επίτευγμα, έτσι και με την κλωνοποίηση είναι περισσότερο ο φόβος και η άγνοια που προκαλούν όλη αυτή την αναστάτωση και όχι η συνειδητή γνώση των ενδεχόμενων κινδύνων. Η άγνοια και οι φοβικές προκαταλήψεις δημιουργούν πανικό στο κοινό. Γι΄ αυτό είναι ανάγκη να διαφωτίζεται η κοινωνία και να εξοικειώνεται με τα επιτεύγματα της επιστήμης. Ένα επαρκώς ενημερωμένο κοινό είναι ένα απαιτητικό κοινό που ξέρει να διεκδικεί και να διασφαλίζει τα δικαιώματά του.
- Επίσης είναι αναγκαία η σύσταση επιτροπών βιοηθικής και η σαφής διατύπωση κανόνων βιοηθικής (= κανόνες δεοντολογίας που προστατεύουν την ανθρώπινη ζωή και αξιοπρέπεια από την επιστημονική ασυδοσία)
- Έργο του νομοθέτη είναι η πρόληψη και η αποτροπή των αρνητικών συνεπειών της κλωνοποίησης. Μια νομοθεσία όμως που θα έχει διεθνή ισχύ, προκειμένου να μη δημιουργηθούν χώρες – παράδεισοι νομοθετικής/ επιστημονικής ασυδοσίας. Η νομοθετική παρέμβαση προϋποθέτει τη διάγνωση των διαγραφόμενων κινδύνων και τη σύγκρισή τους με τα ενδεχόμενα θετικά αποτελέσματα μιας γενετικής εφαρμογής.
- Διάλογος, συνεργασία των μελών της διεθνούς επιστημονικής κοινότητας. Οι ίδιοι οι επιστήμονες οφείλουν να περιφρουρήσουν το έργο τους από λογής αυθαίρετες παρεμβάσεις. Επίσης είναι αναγκαία η διάδοση της επιστημονικής γνώσης που αφορά το γονιδίωμα και τη γενετική έρευνα σε διεθνές επίπεδο καθώς και η πολιτιστική συνεργασία μεταξύ βιομηχανικών και αναπτυσσόμενων κρατών = ελεύθερη ανταλλαγή της επιστημονικής γνώσης και πληροφορίας.
- Ενεργοποίηση και εφαρμογή των άρθρων που συνέταξε η Ευρωπαϊκή Ένωση για την προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, της μοναδικότητας των ανθρώπων από επικίνδυνες επιστημονικές έρευνες.
- Ευαισθητοποίηση – ενημέρωση – ετοιμότητα του κοινού απέναντι στην ενδεχόμενη απειλή παραβίασης των δικαιωμάτων. Σε αυτή την κατεύθυνση καίριος κρίνεται ο ρόλος της εκπαίδευσης στην κοινωνική ευαισθητοποίηση.

ΣΣ: Στην έκθεση πρέπει να λειτουργεί η αρχή της οικονομίας, δηλαδή μαθαίνουμε να αξιοποιούμε τις γνώσεις που αποκτήσαμε από τη μελέτη ενός κεφαλαίου - πχ. από τις ενότητες "η ευθύνη - το ηθικό χρέος του επιστήμονα" και "η έννοια και το περιεχόμενο της ανθρωπιστικής παιδείας" - στις ανάγκες ενός άλλου θέματος πχ. στο εν λόγω κεφάλαιο της Γενετικής - Κλωνοποίησης.

ΚΕΙΜΕΝΟ
Παγκόσμια Διακήρυξη για το Ανθρώπινο Γονιδίωμα και τα Ανθρώπινα Δικαιώματα

Η προστασία της ανθρώπινης αξιοπρέπειας, τα ανθρώπινα δικαιώματα, η μοναδικότητα και η διαφορετικότητα των ανθρώπων είναι θεμελιώδεις αξίες και δεν μπορούν να πληγούν από κανένα αποτέλεσμα επιστημονικών ερευνών, συμπεριλαμβανομένης της αποκωδικοποίησης του ανθρώπινου γονιδιώματος. Με αυτό το πνεύμα συντάχθηκε η «Παγκόσμια Διακήρυξη για το Ανθρώπινο Γονιδίωμα και τα Ανθρώπινα Δικαιώματα», η οποία υιοθετήθηκε ομόφωνα από τα μέλη της Γενικής Συνέλευσης της ΟΥΝΕΣΚΟ στην 29η Συνοδό της, που πραγματοποιήθηκε στις 11 Νοεμβρίου 1997
Άρθρο 1: Το ανθρώπινο γονιδίωμα αποτελεί την έκφανση της θεμελιώδους ενότητας όλων των μελών της ανθρώπινης οικογένειας, καθώς και την αναγνώριση της μοναδικότητας και της διαφορετικότητας που ενυπάρχουν στο κάθε μέλος ξεχωριστά. Κατά μία έννοια συμβολίζει την κληρονομιά της ανθρωπότητας.
Άρθρο 2: α) Η αξιοπρέπεια και τα δικαιώματα του καθενός είναι σεβαστά, ανεξάρτητα από τα γενετικά του χαρακτηριστικά.
β) Λόγω αυτής της αξιοπρέπειας, κάθε αναγωγή του ατόμου στα γενετικά του χαρακτηριστικά είναι απαράδεκτη και ο σεβασμός της μοναδικότητας και της διαφορετικότητας του επιβεβλημένος.
Άρθρο 3: Το ανθρώπινο γονιδίωμα, το οποίο από τη φύση του εξελίσσεται, υπόκειται σε μεταλλάξεις. Περιέχει δυνατότητες οι οποίες εκφράζονται ποικιλοτρόπως, ανάλογα με το φυσικό και κοινωνικό περιβάλλον κάθε ατόμου, όπως είναι η κατάσταση της υγείας του, οι συνθήκες ζωής, η διατροφή και η εκπαίδευσή του.
Άρθρο 4: Το ανθρώπινο γονιδίωμα στη φυσική του κατάσταση δεν μπορεί να αποτελέσει αφορμή για οικονομικό κέρδος.
Άρθρο 5: α) Κάθε έρευνα, θεραπεία ή διάγνωση που επηρεάζει το γονιδίωμα ενός ατόμου θα επιτρέπεται μόνο αφού προηγουμένως έχουν εκτιμηθεί σε βάθος τα δυνατά οφέλη και οι δυνατοί κίνδυνοι που απορρέουν από μία τέτοια ενέργεια και πάντα εφόσον αυτή η ενέργεια βρίσκεται σε συμφωνία με ό,τι άλλο προβλέπει η εθνική νομοθεσία.
β) Σε κάθε περίπτωση είναι απαραίτητη η προκαταρκτική, αβίαστη και επίσημη συγκατάθεση του ενδιαφερομένου προσώπου. Αν το άτομο δεν είναι σε θέση να συναινέσει, η σχετική συγκατάθεση ή η εξουσιοδότηση θα επιτυγχάνεται όπως ορίζει ο νόμος, με γνώμονα τα συμφέροντα του ενδιαφερομένου ατόμου.
γ) Επιπλέον, στην περίπτωση της έρευνας, τα πρωτόκολλα θα υποβάλλονται για προκαταρκτικό έλεγχο σύμφωνα με τους σχετικούς διεθνείς και εθνικούς κανόνες και οδηγίες.
δ) Αν σύμφωνα με το νόμο ένα άτομο δεν είναι σε θέση να συναινέσει, η έρευνα που θα επηρεάσει το γονιδίωμα του θα μπορεί να διεξαχθεί μόνο εφόσον αποσκοπεί ευθέως στη βελτίωση της υγείας του και θα υπόκειται σε όλους τους κανόνες προστασίας που ορίζει ο νόμος. Έρευνα η οποία δεν αποφέρει άμεσο όφελος στην υγεία του ενδιαφερομένου μπορεί να διεξαχθεί μόνο εξαιρετικά, με την πλέον ενδεδειγμένη προσοχή, και μόνο αν εκθέτει το άτομο στον ελάχιστο κίνδυνο και του επιφέρει την ελάχιστη ενόχληση και εφόσον η έρευνα αποσκοπεί στο να συνεισφέρει οφέλη στην υγεία άλλων ατόμων της ίδιας ηλικιακής κατηγορίας και των ιδίων γενετικών συνθηκών, και πάλι εφόσον η έρευνα συμφωνεί με τους όρους που προβλέπει ο νόμος και τέλος υπό την προϋπόθεση ότι δεν αντίκειται στα ατομικά δικαιώματα του ενδιαφερομένου.
Άρθρο 6: Κανείς δεν θα υπόκειται σε διακρίσεις που απορρέουν από τα γενετικά χαρακτηριστικά και οι οποίες αποσκοπούν ή θα έχουν ως αποτέλεσμα την παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, των θεμελιωδών ελευθεριών και της ανθρώπινης αξιοπρέπειας.
Άρθρο 7: Η κατοχή ή η διατήρηση γενετικών δεδομένων, τα οποία σχετίζονται με την ταυτότητα κάποιου ατόμου και τα οποία εξυπηρετούν ερευνητικούς ή άλλους σκοπούς, θα πρέπει να είναι εμπιστευτικού χαρακτήρα, όπως ορίζει ο νόμος.
Άρθρο 8: Κάθε άτομο θα έχει το δικαίωμα, σύμφωνα με τη διεθνή και την εθνική νομοθεσία, να διεκδικήσει αποζημίωση για κάθε ζημιά που θα υποστεί και η οποία θα προέρχεται με άμεσο και ρητό τρόπο από χρήση που επηρεάζει το γονιδίωμά του.
Άρθρο 9: Για την προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και των θεμελιωδών ελευθεριών, κάθε απόκλιση από τις αρχές της συναίνεσης και του ιδιωτικού απορρήτου θα είναι αποδεκτή μόνο εφόσον ο νόμος το προβλέπει και ισχυροί λόγοι συνηγορούν σε αυτήν και μόνο, εφόσον αυτή κινείται εντός των πλαισίων της διεθνούς και της εθνικής νομοθεσίας καθώς και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.

Με ποιες προϋποθέσεις να γίνεται η έρευνα
Άρθρο 10: Καμία έρευνα ή ερευνητική εφαρμογή που αφορά το ανθρώπινο γονιδίωμα, ιδιαίτερα στο πεδίο της βιολογίας, της γενετικής και της ιατρικής, δεν μπορεί να υπερισχύει του σεβασμού στα ανθρώπινα δικαιώματα, τις θεμελιώδεις ελευθερίες και την ανθρώπινη αξιοπρέπεια των ατόμων ή, όπου μπορεί να εφαρμοστεί, των ομάδων πληθυσμού.
Άρθρο 11: Πρακτικές που είναι αντίθετες με την ανθρώπινη αξιοπρέπεια, όπως η δια της κλωνοποίησης αναπαραγωγή των ανθρώπων, δεν πρέπει να επιτρέπονται.
Κράτη και αρμόδιοι διεθνείς οργανισμοί καλούνται να συνεργαστούν στον εντοπισμό τέτοιων πρακτικών και στη λήψη, σε εθνικό ή υπερεθνικό επίπεδο, των μέτρων που απαιτούνται για την εγγύηση ότι οι αρχές που διατυπώνονται στην παρούσα Διακήρυξη θα είναι σεβαστές.
Άρθρο 12: α) Τα όποια οφέλη προέρχονται από την πρόοδο της βιολογίας, της γενετικής και της ιατρικής και αφορούν το ανθρώπινο γονιδίωμα πρέπει να είναι διαθέσιμα σε όλους με τον απαιτούμενο σεβασμό στην αξιοπρέπεια και τα ανθρώπινα δικαιώματα κάθε ατόμου ξεχωριστά.
β) Η ελευθερία της έρευνας, που είναι απαραίτητη για την πρόοδο της γνώσης, είναι μέρος της ελευθερίας της σκέψης. Οι εφαρμογές της έρευνας περιλαμβανομένων των εφαρμογών στη βιολογία, τη γενετική και την ιατρική, που αφορούν το ανθρώπινο γονιδίωμα. οφείλουν να αναζητούν τρόπους ανακούφισης από τα βάσανα και να βελτιώνουν την υγεία των ατόμων και το ανθρώπινο γένος ως σύνολο.

Όροι για την άσκηση της επιστημονικής δραστηριότητας
Άρθρο 13: Οι ευθύνες, που είναι σύμφυτες με τις δραστηριότητες των ερευνητών, περιλαμβανομένης της σχολαστικότητας, της σύνεσης, της διανοητικής εντιμότητας και της ηθικής ακεραιότητας στην υλοποίηση της έρευνάς τους, όπως επίσης στην παρουσίαση και αξιοποίηση των ευρημάτων τους, πρέπει να είναι αντικείμενο ιδιαίτερης προσοχής στο πλαίσιο της έρευνας του ανθρώπινου γονιδιώματος, λόγω των ηθικών και κοινωνικών συνεπειών τους. Αυτοί που κινούν τα νήματα της επιστήμης στον ιδιωτικό και το δημόσιο τομέα έχουν ωσαύτως ιδιαίτερες ευθύνες γι' αυτό τον σεβασμό.
Άρθρο 14: Τα κράτη πρέπει να λάβουν τα κατάλληλα μέτρα, προκειμένου να ενισχύσουν τις διανοητικές και υλικές προϋποθέσεις που θα ευνοούν την ελευθερία στην προώθηση της έρευνας πάνω στο ανθρώπινο γονιδίωμα και να εξετάσουν τις ηθικές, νομικές, κοινωνικές και οικονομικές συνέπειες μιας τέτοιας έρευνας, στη βάση των αρχών που τίθενται σε αυτή τη Διακήρυξη.
Άρθρο 15: Τα κράτη πρέπει να κάνουν τα κατάλληλα βήματα για να διαμορφώσουν το πλαίσιο για την ελεύθερη άσκηση της έρευνας στο ανθρώπινο γονιδίωμα, με την οφειλόμενη προσοχή στις αρχές που τίθενται σ' αυτή τη Διακήρυξη, με σκοπό να διασφαλίσουν το σεβασμό στα ανθρώπινα δικαιώματα, τις θεμελιώδεις ελευθερίες και την ανθρώπινη αξιοπρέπεια, καθώς και να προστατεύσουν τη δημόσια υγεία. Πρέπει να αναζητούν τρόπους διασφάλισης του ότι τα αποτελέσματα της έρευνας δεν θα χρησιμοποιηθούν για μη ειρηνικούς σκοπούς.
Άρθρο 16: Τη κράτη πρέπει να αναγνωρίσουν την αξία της προαγωγής, σε διάφορα επίπεδα, όπως αρμόζει, τη σύσταση ανεξάρτητων και πλουραλιστικών επιτροπών που θα εξετάζουν ηθικά, νομικά και κοινωνικά ζητήματα που θα προκύπτουν από την έρευνα σχετικά με το ανθρώπινο γονιδίωμα και τις εφαρμογές του.

Αλληλεγγύη και διεθνής συνεργασία
Άρθρο 17: Τα κράτη πρέπει να σέβονται και να προωθούν την πρακτική της αλληλεγγύης για άτομα, οικογένειες και ομάδες πληθυσμού που είναι ιδιαίτερα ευάλωτα σε -ή επηρεάζονται από ασθένειες ή ανικανότητα εξαιτίας ενός γενετικού χαρακτηριστικού. Πρέπει να ενισχύσουν, μεταξύ άλλων, την έρευνα για την εξακρίβωση, την πρόληψη και την αντιμετώπιση των ασθενειών που προέρχονται από γενετική αιτία και γενετικές επιδράσεις, ειδικότερα τις σπάνιες και ενδημικές νόσους που προσβάλλουν μεγάλο αριθμό του παγκόσμιου πληθυσμού.
Άρθρο 18: Τα κράτη θα πρέπει να καταβάλλουν κάθε δυνατή προσπάθεια, σε συμφωνία με τις αρχές που παρατίθενται στην παρούσα Διακήρυξη, για την προώθηση της διάδοσης σε διεθνές επίπεδο της επιστημονικής γνώσης που αφορά το ανθρώπινο γονιδίωμα, την ανθρώπινη διαφορετικότητα και τη γενετική έρευνα, καθώς και την προώθηση της επιστημονικής και πολιτιστικής συνεργασίας, ιδιαιτέρως μεταξύ βιομηχανικών και αναπτυσσόμενων κρατών.
Άρθρο 19: α) Στο πλαίσιο της διεθνούς συνεργασίας με τις αναπτυσσόμενες χώρες, τα κράτη θα πρέπει να ενθαρρύνουν μέτρα τα οποία θα αποσκοπούν:
Ι) στην εκτίμηση σχετικά με τους κινδύνους και τα οφέλη που απορρέουν από την ανάπτυξη της έρευνας του ανθρωπίνου γονιδιώματος,
II) στην περαιτέρω ανάπτυξη και ενίσχυση της έρευνας που αναλαμβάνουν τα αναπτυσσόμενα κράτη στον τομέα της ανθρώπινης βιολογίας και γενετικής.
III) στην εξασφάλιση των ευεργετικών επιδράσεων που θα έχει η επιστημονική και τεχνολογική έρευνα, ιδιαίτερα στην οικονομική και κοινωνική κατάσταση των αναπτυσσόμενων χωρών,
IV) στην προώθηση της ελεύθερης ανταλλαγής της επιστημονικής γνώσης και πληροφορίας στον τομέα της βιολογίας, της γενετικής και της ιατρικής.
β) Οι σχετικοί διεθνείς οργανισμοί θα πρέπει να υποστηρίξουν και να προωθήσουν τις πρωτοβουλίες των κρατών για την επίτευξη των παραπάνω σκοπών.
Άρθρο 20: Τα κράτη θα πρέπει να λάβουν τα κατάλληλα μέτρα για την προώθηση των αρχών της Διακήρυξης μέσω της εκπαίδευσης και άλλων συναφών μεθόδων και ειδικότερα με τη συνεργασία μεταξύ των δια φόρων επιστημονικών κλάδων και την προώθηση της εκπαίδευσης στον τομέα της βίο-ηθικής.
Άρθρο 21: Τα κράτη θα πρέπει να ενθαρρύνουν την ανάληψη περαιτέρω μέτρων για τη διάδοση της έρευνας, της εκπαίδευσης και της πληροφορίας, με σκοπό την αύξηση της κοινωνικής ετοιμότητας και ευαισθησίας απέναντι στην ενδεχόμενη απειλή κατά της ανθρώπινης αξιοπρέπειας από την έρευνα στη βιολογία, τη γενετική και την ιατρική και τις εφαρμογές της. Ακόμη, θα πρέπει να διευκολύνουν την ανοικτή, διεθνή συζήτηση γι' αυτό το θέμα, εξασφαλίζοντας την ελεύθερη ανταλλαγή απόψεων γύρω από τις κοινωνικές, θρησκευτικές και φιλοσοφικές πτυχές που προκύπτουν.
Άρθρο 22: Τα κράτη θα πρέπει να καταβάλλουν κάθε δυνατή προσπάθεια για την προώθηση των αρχών της παρούσης Διακήρυξης και την υλοποίησή της.
Άρθρο 23: Τα κράτη θα πρέπει να λάβουν όλα τα κατάλληλα μέτρα μέσω της εκπαίδευσης, της έρευνας και της ανταλλαγής πληροφοριών για την υλοποίηση των παραπάνω αρχών.
Άρθρο 24: Η Διεθνής Επιτροπή Βιο-ηθικής της Ουνέσκο θα πρέπει να συμβάλει στη διάδοση των αρχών της Διακήρυξης, καθώς και στην εξέταση όλων των θεμάτων που προκύπτουν από την εφαρμογή της εν λόγω τεχνολογίας. Θα πρέπει να οργανώσει συσκέψεις με τη συμμετοχή όλων των ενδιαφερόμενων μερών, όπως είναι οι διάφορες ευπαθείς κοινωνικές ομάδες. θα πρέπει να απευθύνεται στη Γενική Συνέλευση με συστάσεις και συμβουλές σχετικά με την εφαρμογή της παρούσης Διακήρυξης, ιδιαίτερα όσον αφορά πρακτικές που αντιτίθενται στις αρχές της ανθρώπινης αξιοπρέπειας.
Άρθρο 25: Τίποτα σε αυτή τη Διακήρυξη δεν μπορεί να ερμηνευθεί κατά τέτοιο τρόπο ώστε να θεωρηθεί ότι παροτρύνει ή επιτρέπει σε οποιοδήποτε κράτος, ομάδα ή άτομο να εμπλακεί σε δραστηριότητες αντίθετες με τα ανθρώπινα δικαιώματα και τις θεμελιώδεις ελευθερίες, συμπεριλαμβανομένων και των αρχών που παρατίθενται στην παρούσα Διακήρυξη.